Zokirjon saidboboyev

gazlamalar, gilamlar,
oyna, metall, zeb-ziynat buyumlari, qimmatbaho tosh
va 
dorivorlar,
Baqtriya va Dovondan 
o t \
a 
tuyalar
olib borilgan. Bu yo‘l tufayli 
Xitoyning 0 ‘rta Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlari bilan savdo 
va tashqi aloqalari I-II asrlardayoq ancha kengaygan. Har yili 
Xitoydan katta savdo karvonlari elchilar bilan G ‘aib mamlakatlariga 
jo'natilgan, ayni vaqtda G ‘arbdan ham shu taxlitda karvonlar 
kelgan.
Ipak yo‘li uzoq va mashaqqatli bo‘lganligi sababli Xitoyning 
G ‘arb mamlakatlari bilan bevosita aloqa olib borishi mumkin 
bo‘lmagan. Shuning uchun ham Buyuk Ipak yo‘li orqali olib 
borilgan savdo-elchilik aloqalarida osiyoliklar, ayniqsa sug‘diylar, 
baqtriyaliklar, parfiyaliklar va eroniylar katta rol o'ynaganlar. III- 
VI asrlarda Ipak yo‘li Xitoydan Hindistonga borib ziyorat qiluvchi 
budda monaxlariga katta xizmat qildi. X asrlarda Xitoy bilan arab 
xalifaligi va Vizantiya o'rtasida savdo va elchilik munosabatlarining 
kengayishi natijasida Buyuk Ipak yo‘lining ahamiyati oshdi. XIII- 
XIV asrlarda Ipak yo‘li m o‘g‘ullar imperiyasining chekka 
o‘lkalarini Mo‘g‘uliston bilan bog‘lashda katta rol o‘ynadi.
Buyuk Ipak yo‘li 0 ‘rta Osiyo xalqlarining ijtimoiy-iqtisodiy 
va madaniy hayotiga katta ta’sir ko‘rsatdi: shaharlar kengaydi, 
hunarmandchilik va madaniy hayot rivojlandi. IV asrda vujudga 
kelgan Xitoy chinnisozlik maktabi nodir buyumlar tayyorlagan. 
Xitoy chinnisi haqida Beruniy ma’lumotlar yozib qoldirgan.
0 ‘rta Osiyodagi kabi oyna tayyorlash texnologiyasi V asr 
o'rtalarida Xitoyda ham tarqalgan. Xitoyda nafis qog‘oz tayyorlash 
usuli Turkistonga ham yetib kelgan va bu sohada Samarqand 
mashhur bo‘lgan.
Buyuk Ipak yo‘lining ahamiyati jahon jamoatchiligida katta 
qiziqish uyg'otmoqda. YuNESKO Bosh konferensiyasining XXIV 
sessiyasi 1989-1997 yillarga mo‘ljallangan „Ipak yo‘li - muloqot 
yo‘li“ deb nomlangan keng ko‘lamdagi tadqiqot ishlarini amalga
93

---

oshirish bo'yicha qaror qabul qildi. Shu qaror asosida tuzilgan 
ekspedisiya 0 ‘rta Osiyoning tarixiy taraqqiyoti jarayonini o‘rganish 
bo'yicha katta tadqiqot ishlari boshlab yubordi.