Tibbiyot instituti talabalari uchun

akonitdan
zaharlanish keng 
tarqalgan.
Akonitdan tayyorlangan dimlamalar qaynatmalardan xalq tabobatida epsiz 
foydalanganda og’ir zaharlanishning sababchisi bo’lishi mumkin. A.A.Petrov va 
S.S.Xamitovlar (1965) akonit damlamasidan ichilganda 36 ta o’lim holati sodir 
bo’lganligini kuzatganlar.
Akonitning ta’sir qiluvchisi
akonitin
bo’lib, u o’simlikning butun qismida 
uchrovchi juda kuchli zaharlovchi alkoloid hisoblanadi. Toza akonitning 
o’ldiruvchi dozasi 0,003-0,004 g bo’lib, undan kemiruvchilarga qarshi va 
insektitsidlar sifatida foydalaniladi. Akonitin yurak-nerv zaharli moddalariga 
kiradi. U avvalo markaziy nerv sistemasi va yurakni harakatlantiruvchi tugunlarini 
qo’zg’atsa, keyin falajlaydi. Zaharlanish juda tez o’tib, 2-4 soatgacha davom etadi. 
Tili, halqumi, qizilo’ngachi, oshqozonida sanchish belgisi paydo bo’lib, ko’p 
so’lak ajralishi va terisida qichish kuzatilib, keyin uyushib qoladi. Tomir urishi va 
nafas olishi avvalo tezlashib, xansirash va bradikardiya sodir bo’ladi. Odatda xushi 
saklangan, tirishish ham kamroq, o’lim esa ko’proq uchraydi. Murdani kesib 
344

---

ko’rilganda xarakterli o’zgarish topilmaydi.
Ola-chipor zangpoya o’simligidan zaharlanish.
Bu o’simlikning ildizi 
erqalampir o’simligini eslatsa, bargi petrushkanikiga o’xshaydi. Organizmga ta’sir 
qiluvchi moddasi –
koniin
alkoloidi bo’lib, bu harakatlantiruvchi nerv oxirlarini 
falajlaydi. Bunga xos xarakterli belgi avvalo oyog’ida falajlanish sodir bo’lish 
klinik belgisi bilan ko’zga tashlanadi. Katta dozada nafas olish markazining 
falajlanishidan o’lim yuzaga keladi. Zaharlanish juda tez 1-2 soat davom etadi. 
O’ldiruvchi dozasi 0,5-1,0 g. Murdani kesib ko’rishda hech bir xarakterli belgi 
topilmaydi.
Zaharli xususiyatlarga ega bo’lgan o’simliklardan zaharlanish.
Oddiy 
eyiladigan o’simliklar, masalan kartoshka, kuchli o’sib ketganligi tufayli unda 
zaharli glyukozid – solanin yig’iladi. Normal kartoshkada 0,001-foiz solanin 
bo’lsa, agar unda solaninning miqdori 0,02 foizgacha oshganda zaharlanishning 
belgilari (og’zida achchiq tam sezilishi, tilini achishishi, ko’ngli aynishi, ba’zan ich 
ketishi) rivojlanadi. O’lim odatda kuzatilmaydi.
Ba’zan zamburug’lar ta’sirida o’simlik mahsulotlari zaharli xususiyatga ega 
bo’lishi mumkin, chunki bu mahsulotlar uzoq saqlangandan keyin mikotoksinlar 
hosil bo’ladi. Bularga ergotizm va alimentar-toksik aleykiya kiradi.