Tibbiyot instituti talabalari uchun

strochok 
bilan zaharlanish ham kiradi.
Strochokni tarkibida kuchli zaharli modda gelvell kislotasi bo’lib, bu 
gemoliz chaqiradi. Engil hollarda zamburug’ qabul qilingandan keyin 1-8 soat 
o’tgach, zaharlanishda ko’ngil aynish, o’t aralash qusish, qornida og’riq, 
darmonsizlik aniqlaniladi. Zaharlanishning og’ir turida sarg’ayish ham qo’shiladi. 
Ba’zan tirishish paydo bo’lib, bu yomon oqibatdan darak beradi. Bir vaqtning 
o’zida bosh og’rishi, hushini yo’qotishi va alahsirash ko’zga tashlanadi.
Strochok bilan zaharlanib o’lgan odam murdasini sud tibbiyotida 
tekshirishda teri va shilliq pardalarni sarg’ayishi, seroz pardalar tagida mayda qon 
quyilishlar, qonning quyuqlashib xiralashganligi, yurak chap qorinchasi endokardi 
tagida qon quyilishlarga ahamiyat beriladi. Parenximatoz organlarda yog’li 
distrofiya, jigarning keskin kattalashib limonsimon sarg’ish tusga kirganligi, 
buyraklarida gemoglobinuremik nefroz ko’rinadi.
Gelvell kislotasi zamburug’ni qaynatish orqali ajratiladi. 10 minut 
qaynatilgandan keyin zamburug’ zararsiz holatga keladi. Shuni aytish zarurki, 
zamburug’lar zaharlari (amanitotoksin, muskarin, gelvell kislotasi) kimyoviy 
usulda aniqlanilmaydi.
Zamburug’lar bilan zaharlanishlarning tashxisida oshqozon va ichaklarda 
topilgan zamburuglar qoldiklarini botanik tekshiruvidan o’tkazish muhim 
ahamiyatga egadir.
Mevalar (zaldori, shaftoli, olcha (gilos), achchiq bodom) danagidagi 
achchiq zaharli moddalardan zaharlanish.
Bunday danaklarda amigdalin 
glikozidi bo’lib, ichaklardagi fermentlar ta’sirida glyukoza, benzoy aldegidi va 
tsianid kislotasiga parchalanadi. Zaharlanish har xil miqdordagi danaklar 
343

---

eyilgandan so’ng sodir bo’ladi. Katta odamlarning 40 dona zaldori danagi 
eganlarida o’lim kuzatilgan bo’lsa, ayrim hollarda yarim stakan tozalangan donak 
eyilganda ham o’ldiruvchi doza ekanligi aniqlangan (Singur N.A., 1952).
Zaharlanishning og’ir hollarida ko’ngil aynish, qusish, ich ketishidan 
tashqari, yuzi va shilliq pardalarining ko’karishi, xansirash, klonik va tonik 
tirishish kabi klinik belgilar paydo bo’ladi. Nafas olish markazining falajlanishidan 
o’lim sodir bo’ladi. Zaharlanish bu mevalarning yangi danagidangina emas, balki 
uzoq vaqt saqlangan mevalaridan tayyorlangan damlamalar, kompotlarni ichganda 
ham sodir bo’lishligi ma’lum.
Murdani kesib ko’rishda o’tkir o’limning belgilari, xususan ichki 
organlarning to’laqonligi, qonning suyuq va gilossimon qizg’ish holda bo’lishi 
(tsiangemoglobin hosil bo’lishi tufayli), oshqozon-ichak trakti shilliq pardasining 
qizg’ish rangga kirishi, oshqozon va ichaklar bo’shlig’ida danaklar qoldig’ining 
topilishi kuzatiladi. Kimyoviy tekshirishda tsianid kislotasi topiladi.
Qozog’iston, O’rta Osiyo va Kavkazda