O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Ta'limning muhim uslublaridan biri bu kuzatishdir
. Kuzatish 
o’ziga xos bir faoliyati bo’lib, u bolani borliq hayot bilan yaqindan 
tanishtiradi. Bola, odatda, eshitganlariga nisbatan ko’rgan va 

---

57 
kuzatganlarini og’zaki va yodida saqlaydi, ulardan ta'sirlanadi, estetik 
zavq oladi. Turli-tuman gaplarga boy, go’zal va xushmanzara tabiat 
bola didi, so’z boyligi, nuqini o’stirish manbaidir. Bolani atrofdagi 
go’zallikni ko’ra bilishga, gaplarni idrok eta olishga, tovushlar ohangini 
tinglay bilishga, xushbo’y hidlarni payqay olishga o’rgatish orqali uning 
fikr doirasi o’stiriladi, nutqi rivojlantiriladi. Bolada tevarak-atrofdan 
olgan taassurotlarini so’z bilan ifodalash xususiyatlarini tarbiyalash 
muhim ahamiyatga ega. Bola tevarak-atrof va ijtimoiy hayot 
hodisalarini, kishilar mehnatini kuzatar ekan, ularni ifoda etish uchun 
yangi-yangi so’z va iboralarni o’rgana boshlaydi. Eng muhimi, bola o’zi 
yashab turgan joydagi o’simlik, hayvon, ijtimoiy hayot, buyumlar bilan 
yaqindan tanishadi.. Bolalarni yangi ob'ekt bilan tanishtirishning asosiy 
maqsadi shu ob'ektdagi yangilikni bilib olishga, uning belgilari, 
xususiyatlari haqida tushunchaga ega bo’lishga hamda atrof-muhit bilan 
aniqlashga yordam berishdan iboratdir. Kuzatish jarayonida turli 
analizatorlar (ko’ruv, eshituv, ta'm bilish, teri) faollashadi, bolalarning 
ayrim sezgilari so’z bilan (achchiq, taxir, issiq, sovuq, g’adir-budur, 
silliq, qizil, sariq, ko’k va hokazo) ifodalanadi. 
Idrok bolaning tafakkur faoliyati bilan bog’liqdir: ya'ni ob'ekt 
haqida fikr vujudga keladi, muhim belgilari sanab o’tiladi, ob'ekt 
boshqa ob'ekt bilan taqqoslanadi. Kuzatish jarayoni tarbiyachining va 
bolalarning nutqiy muloqotlari asosida olib boriladi, idrok qilinayotgan 
muhim tomonlari esa so’z bilan ifodalanadi.