Международный научно-образовательный электронный журнал

keltirma, darhaqiqat shirk eng katta zulmdur!” — deb aytganlarini 
eshitmaganmisizlar?»
— dedilar (“Luqmon” surasi, 13-oyat). (Buxoriy)
40
.
 
38
Imom Al-Buxoriy. "Al-jome' As-Sahih" 2-jild "Zulmkorlik haqida kitob". 24 - bob, 81 b. 
39
Imom Al-Buxoriy. "Al-jome' As-Sahih" 2-jild "Zulmkorlik haqida kitob" 13- bob, 78 b. 
40
Imom Buxoriy "Al-jome' As- sahih" 2 - jild. "Dastlabki yaratish haqida kitob" 26- bob, 300 b. 

---

568 
Hadisshunoslik bilan shug'ullangan shaxslar o'z mutaxassisligidan tashqari 
boshqa fanlarni ham tubdan o'zlashtirganlar. Muhaddislar ko'pgina shaharlarni kezib 
Payg'ambar (a.s)ni ko'rgan, suhbatlashgan yoki uar bilan birga bo'lgan odamlardan 
eshitganlarini yozib, tahlil qilishlari va qanchalik haqiqat ekanligini tekshirib, so'ngra 
hadis sahih bo'lsa, hadisni to'plamga kiritishlari shart bo’lgan. Muhaddislar "Islom 
tarixi" ilmini ham yaxshi bilganlar. Chunki Odam yaratilishi, Payg'ambarlar hayoti va 
ular boshidan kechirgan sinovlar, har bir qavm va urug'larning eski dinlari tarixi va 
islomni qaysi payg'ambar sabab qabul qilganini bilish hadis ilmi bilan ham uzviy 
bog'liq hisoblanadi. Shuningdek, muhaddislar Muhammad (s.a.v) ning urug'larini, 
qaysi qavm va avloddan ekanliklarini mukammal bilganlar. Muhaddislar hadis 
to'plash davomida minglab insonlar bilan muloqot qilganlar. Albatta, bu qiyin 
jarayonda muhaddis bir insonni gapirib bergan rivoyatiga tekshirmasdan turib ishonib 
ketavermagan. Shunday vaziyatlarda muhaddislar isnodlarga qarashgan, ya’ni 
birinchi bo’lib hadisni kim eshitgan va undan so'ng kimga aytganligini surishtirganlar. 
Shu bilan bir qatorda zanjirdagi barcha insonlar tabiati qanchalik ijobiyligidan kelib 
chiqib, hadisni haqiqatga yaqin yoki uzoqligini tahmin qilganlar. Misol uchun, rizqi 
ulugʻ bo’lishini istagan odam haqidagi hadisda Anas ibn Molik raziyallohu anhu 
rivoyat qiladilar: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: