O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Patogenezi.
Bakteriya odam organizmiga faqat og‗iz orqali tushadi. 
Oshqozonda nospetsifik himoya vositasi bo‗lgan kislotali muhit ta‘sirida bir qism 
salmonellalar nobud bo‗lib, toksinlar hosil bo‗ladi. Salmonellyozda asosiy 
patomorfologik o‗zgarishlar me‘da-ichak yo‗llarida rivojlanadi. Uning qay 
darajada ifodalanishi bemor organizmining kasallanish davridagi holatiga ko‗p 
jixatdan bog‗liq. Keyingi yillarda aniqlanishicha, salmonellalar halok bo‗lganida 
ajraladigan endotoksin ta‘siridan tashqari, mikrobning boshqa xususiyatlari ham 
o‗rin tutadi. Salmonellalar og‗iz bo‗shlig‗i va ingichka ichakning epiteliy 
hujayralari ichiga kirish qobiliyatiga va u yerda ko‗payib, hujayrani parchalovchi 
(sitopatogen) ta‘siriga ega ekanligi aniqlangan. Bu esa kasallik patogenezida 
muhim xisoblanadi. Oshqozon, ichakda salmonellalar parchalanishidan hosil 
bo‗lgan lipopolisaxariddan iborat toksinlar qonga so‗rilib intoksikatsiya belgilarini 
keltirib chiqaradi. Ba‘zi hollarda bakteriya ichak shilliq qavatidagi limfa tizimiga 
kirib u yerda ko‗payishi va qayta ichakka ajralishi va tashqariga ajralib chiqishi 
mumkin. Salmonellalar hosil qilgan toksinlar ichak shilliq qavatiga ta‘sir qilib 
o‗tkazuvchanlikni oshiradi va hujayralarda joylashgan adenilsiklaza fermenti 
faolligini oshiradi bu o‗z navbatida 3,5 siklik adenazinmonofosfatni ishlab 

---

70 
chiqarishi hisobiga ichak sekretsiyasini kuchaytiradi, natijada ichak bo‗shlig‗iga 
katta miqdorda suv yig‗iladi va ich o‗tishga sabab bo‗ladi.Suv va elektrolitlar 
almashinuvi buzilishiga olib keladi. Gastroenterit alomatlari yuzaga keladi. 
Endotoksin ta‘sirida va degidratatsiya tufayli yurak-tomir tizimi faoliyati, nerv-
gumoral boshqarish mexanizmi izdan chiqadi. Bu klinik jixatdan intoksikatsiya va 
degidratatsiya alomatlari bilan namoyon bo‗ladi. Keyingi bosqichda organizmning 
himoya kuchlari ishga tushib, ko‗pincha kasallik tuzalish bilan yakunlanadi. 
Organizmda himoya vositasi past, hamroh kasalliklari bor bemorlarda ba‘zida 
bakteriyalar ichak limfa tizimidan qonga tushib bakterimiya kuzatilib
salmonellyozni tarqalgan shakli rivojlanishi mumkin. 
Klinikasi.
Kasallikning yashirin davri bir necha soatdan 2-3 kungacha. 
Hastalik odatda o‗tkir boshlanadi. U yengil, o‗rtacha og‗irlikda va og‗ir turda 
kechishi mumkin. Nimjon, chala tug‗ilgan, sun‘iy ovqatlanadigan bolalarda, keksa 
yoshdagilarda salmonellyoz ko‗pincha og‗ir kechib, tarqalgan shaklga o‗tishi 
mumkin.