O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Patogenezi.
Kasallikning qanday klinik shaklda kechishi bir tomondan 
shigellalarning xususiyatiga bog‗liq bo‗lsa, ikkinchidan bemor organizmining 
holati va xususiyatlari bilan bog‗lik. Dizenteriyani qaysi turi yuqishi ham 
kasallikni patogenetik, klinik rivojlanishida o‗ziga hos kechishi mumkin. Zonne 
turi ko‗p hollarda oziq-ovqatlar bilan ko‗p miqdorda organizmga tushib oshqozon-
ichakda parchalanganda endotoksinlar hosil bo‗ladi va bu toksinlar ingichka ichak 
shilliq qavatlariga ta‘sir qilib o‗tkazuvchanlikni oshiradi, fermentativ tizimga ta‘sir 
qilib adenilsiklaza fermenti faolligini oshiradi va ichak bo‗shlig‗iga suyuqlikni 
ko‘p miqdorda chiqishi gipersekretor diareyani keltirib chiqaradi. Toksining 
neyrotrop xususiyatli qismi - markaziy nerv tizimi, vegetativ va simpatiko-adrenal 
tizimga ta‘sir ko‘rsatadi. Dizenteriyada asosiy patologik o‗zgarishlar yo‗g‗on 
ichakning oxirgi qismlari — sigmasimon va to‗g‗ri ichakda kuzatiladi. Shu bilan 
bir qatorda, butun me‘da-ichak yo‗llarida ro‗y beradigan o‗zgarishlar toksinning 
enterotrop xususiyatli qismi ichak nerv-tomir tizimiga ko‗rsatadigan ta‘siri bilan 
bog‗liq. Qon tomiri devorlari o‗tkazuvchanligining ortishi tufayli, ichak shilliq 
qavati qizaradi (giperemiya), bo‗rtib chiqadi. Mahalliy qon aylanishi buzilishi 
oqibatida to‗qimaning ayrim joylarida nekroz yuz beradi. Uning ustidagi parda 
tushib ketgach, yara hosil bo‗ladi, bu yara 1-2 hafta ichida bitadi. Amalda yaralar 
paydo bo‗lishi kam uchraydi. Ko‗p hollarda shilliq qavat yallig‗lanishiga hos 
alomatlar, ba‘zan, mayda qon quyilishi – gemorragiyalar bo‗lishi mumkin. Keyingi 
yillarda shigellalarning epiteliy hujayrasi ichiga kirish va u joyda kupayish 
xususiyati borligi aniqlandi. Bu davrda organizmda javob reaksiyasi hisobiga 
immunoglobulinlar ishlab chiqariladi va mikroblarni organizmdan chiqib ketishi 
kuzatiladi. 

---

57 
Rasm 5. Dizenteriyada ichakdagi patologanatomik o‗zgarishlar:
A. Kataral-follikulyar kolit; Б. Fibrinoz-yarali kolit. Kaf. tablitsasi