O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Etiologiyasi. 
Qizamiqni filtrlanuvchi virus chaqiradi. U kasallik yuqqan 
organizmda rivojlanib uzoq muddat saqlanmaydi. Virusni qondan, yuqori nafas 
yo‗llarining shilliq suyuqligidan, ko‗z yoshidan yashirin davr, prodromal davr va 
toshmali davrning dastlabki kunlari ajratishi mumkin. Bu qo‗zg‗atuvchi tarkibida 
RNK bo‗lib, paramiksoviruslar turkumiga kiradi. Qizamiq virusi organizmda 
patogen xususiyati pasayib attenuatsiyalanish hossasiga ega. Xuddi shu xususiyati, 
tirik qizamiqni tirik vaksinani yaratish uchun asos bo‗lib hizmat qildi. Bu borada 
P.G.Sergeev, E.V.Smirnov, V.I.Ioffe, V.M.Jdanov, M.P.Chumakov, D.Enders va 
S.S.Maxsumovlarning ilmiy izlanishlarini eslash mumkin. Virusli leykotsitlarda, 
achitqida, urug‗langan tuxum, tovuq homilasi singari faqat tirik to‗qimalarda 
o‗stirish mumkin. 
Virus tashqi muhitga o‗ta chidamsiz bo‗lib, tezda halok bo‗ladi. 
Virusning bir qancha xususiyatlari bor: 
1.
Virus uchuvchanlik xususiyatiga ega bo‗lib, kasallikni keng tarqalishiga 
olib keladi. 
2.
Virus doimiy antigenlik xususiyatiga ega bo‗lib, universal vaksina uning 
hohlagan shtammidan, dunyoning xar nuqtasida vaksina tayyorlash 
imkonini beradi. 
3.
Virus kontrol xususiyatiga ega, lekin limfoid to‗qima, RES hujayralari, 
nafas yo‗llari va asab tizimi hujayralarini ko‗proq shikastlaydi. 
4.
Shikastlangan to‗qimalarda 5-7 kun mobaynida virusni sitopatogen ta‘siri 
kuzatilib proliferativ jarayonlar ketadi va ko‗p yadroli gigant (Uortin – 
Finkeldey hujayralari) paydo bo‗ladi. Bu hujayralar qizamiqqa hos 
maxsus patomorfologik belgi bo‗lib xisoblanadi. 
5.
Qizamiq virusi o‗zgaruvchanlik xususiyatiga ega. Uning termosezgir 
mutanti (ts) va interferensilanuvchi defektli bo‗lakchalari (IFB -DICh) 
hosil bo‗lib, ular persistirlanuvchi infeksiya rivojlanishiga sababchi 
bo‗ladilar. Hozirda 
VICh
virus ta‘sirida sust o‗tkir sklerozga olib 

---

193 
keluvchi 
ponsefalit
yoki chalg‗ituvchi sklerozning ayrim turlariga 
o‗xshash sust o‗tkir yoki surunkali jarayonlarini keltirib chiqishi 
aniqlangan. Qizamiqning viruslarini boshqa tizimli kasallarga aloqasi 
borligi hozir ham o‗rganilyapti.