O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

 
VIII.2. «Olomon» tushunchasi va uning turlari 
«Olomon» atamasi sotsial psixologiyaga XIX asrning oxiri va XX asrning 
boshida yuz bergan ommaning qudratli inqilobiy ko‘tarilishi davrida kirib keldi. 
133

---

O‘z 
tabiatiga 
ko‘ra 
olomon 
harakatdagi, 
shuningdek, 
tajovuzkor, 
qutqarilayotgan, manfaatparast, ekstatik 
(masalan, pir, aytaylik mashhur jaz 
muxlislarining diniy mutaassibligi (fanatikligi) yoki aqlsizligi tufayli yuzaga 
keladigan olomon) turlarga bo‘linadi. Mazkur tasnifning muallifi psixolog 
Yu.A.Sherkovin ta’kidlaganidek, bunday ajratish shartlidir. Olomonning bir turi ayni 
vaqtda boshqasining jihatlariga ega bo‘lishi va yangi turiga aylanishi mumkin
1
. 
Sobiq Ittifoq sotsial psixologlari (B.F.Porshnev, B.D.Parigin, Yu.A.Sherkovin, 
N.F.Fedenko va boshqalar)ning ilmiy ishlarini tahlil qilish asosida olomoning bir 
qator psixologik xususiyatlarini ko‘rsatish mumkin. 
Olomonning eng muhim farqli jihati uni tashkil etuvchi odamlar tarkibining 
tasodifiy xususiyatlaridir. Bu, albatta, olomonning yuzaga kelishi sotsial 
hodisalarning sabab-oqibatlari doirasidan chetga chiqishini bildirmaydi. Olomonning 
dastlabki o‘zagi oqilona mulohazalar ta’sirida shakllanishi va o‘z oldiga juda aniq 
maqsadlar qo‘yishi mumkin. Biroq o‘zakning bundan keyingi rivojlanishi shiddat 
bilan va o‘z-o‘zidan yuz beradi. Olomon bungacha bir-birini mutlaqo tanimagan, 
umumiy tomonlariga ega bo‘lmagan odamlarni o‘z ichiga olib, o‘sib boradi. 
Bunga ishonch hosil qilish uchun spirtli ichimlik iste’mol qilgan va bezorilik 
qilayotgan o‘smirlar olomoniga murojaat etishning o‘zi yetarli. Bunday olomon 
tarkibida uni jipslashtirish bo‘yicha faol harakat qiluvchi va sekin-asta uning xatti-
harakatini yo‘naltiruvchi 
boshlovchilar 
ajralib turadi. Bular jamiyatda o‘rnatilgan 
axloq qoidalarini tan olmaydigan, axloqi buzilgan odamlardir. O‘z qadriyatlarini 
olomon harakatlarining yo‘nalishi bilan