|
XVII b o b
1
Xastalik varaqasida belgilangan muddat nihoyasiga yetgan bo‘lsa-da, Anvar ishga
chiqishga shoshilmadi. Tog‘asining chordog‘idan olib kelgan kitoblaru qog‘ozlarni o‘qib
chiqqanidan keyin ham bir kun uyda xayol surib yotdi. Zunnuniyning qo‘lyozmasidan
Shaytanat (1-kitob). Tohir Malik
www.ziyouz.com kutubxonasi
154
bobosining nima uchun foydalana olmagani ma’lum edi. Haqiqatni aytishga bobosida
jur’at yetishmagan. Yetishgan taqdirda ham unga kim yo‘l qo‘yar edi? Zakiylar jismini
tishlab olurga tishlari burro, ammo ilmga tishlari o‘tmaydurganlar zamoni tuqqan choqda
haqiqatni deguvchilar ohini kim eshitardi? Zunnuniy qo‘lyozmasini bobosi yoqib
yubormay asrab qo‘yibdi — shuning o‘zi katta gap. Bu qog‘ozlar, kitoblarni tog‘asi jonni
garovga qo‘yish hisobiga saqlagan. Uning o‘limidan keyin esa keraksiz matoh sifatida
uloqtirilgan. Yaxshi hamki, chordoqning bir chekkasida ularga joy topilibdi. O‘ttizinchi
yillarning olovlaridan olib qolingan kitoblar, farzandlarning oqibatsizligi tufayli yoqildi,
axlatxonalarga tashlandi. Anvar shuni o‘ylasa xuddi birov tirnoqlarini omburda
sug‘urayotganday azob chekardi. Xayoliga yomon fikr kelganida yoki noxush voqeaga
uchraganida ahli muslim kalima keltirgani kabi, Anvar bu paytda shoirdan yod olgan
satrni takrorlaydi: «qachon xalq bo‘lasan, sen ey, olomon...»
U o‘sha olomonning bir qismi bilan har kuni osh-qatiq bo‘lishga majbur. Vazifalari
olomon ko‘zini ochmoqdan iborat bo‘lgan, o‘zlarini «olim» deb atovchi odamlarni ko‘rgisi
kelmasa ham ishga borishga majbur. Xotini «Qo‘ying, o‘sha ishingizni, bo‘shang», deydi.
Bo‘shab ketishdan oson ish yo‘q. Och qolmaydi, mardikorlik qilsa o‘n barobar ko‘p pul
topadi. Lekin kimdir haqiqatni ochish uchun jonini berishi kerak-ku?
Hamkasblarining ayrimlari uning «tuzalib chiqqanidan» astoydil quvonishdi. Ayrimlari
shunchaki ko‘ngil uchun hol-ahvol so‘rab qo‘yishdi.
Xonasiga kirib o‘zining o‘rnida chiroyli juvonni ko‘rdiyu fe’li aynidi. «Yana bir
amaldorning kelini ishga olinibdi-da», deb o‘yladi. Institutning yarmidan ko‘pi kelishgan
ayollardan iborat — biri kimningdir qizi, kimningdir kelini, singlisi... Anvar Xolidiyning
ustaligiga ba’zan tan beradi. Bu ayollarni ishga olish bilan Xolidiy yuqori tomondagilarga
yaxshi ko‘rinadi, eng muhim — tarix ilmiga begona bo‘lgan bu jononlar «ustoz Xolidiy»
sutni qora desalar ham ma’qullab chapak chalib o‘tiraveradilar. Oppoq bo‘yinchalariga
Xolidiyning nafasi tekkanda ko‘zlari xumor suzilib qoladiganlari esa tez orada fan
nomzodi unvoniga erishadilar. Anvar o‘rnida o‘tirgan juvonni ham shundaylardan deb
o‘ylab, g‘ijindi. Ammo, hamxonalari bilan so‘rashib bo‘lgach, juvon o‘rnidan turib
xijolatlik bilan salom berdi-da, «Men sizni kutib turuvdim», dedi. «Men ham chiroyli
juvonlar kutishga arzirli odam bo‘lib qoldimmi?» deb o‘yladi Anvar.
— Bir haftadan beri kutadilar, — deb izoh berishdi hamkasblari.
— Bu yil o‘qishni bitiryatuvdim, — dedi juvon. Uning iymanib gapirishidan dorilfununni
bitirish ham ayb ish ekan, shekilli, deb o‘ylash mumkin edi. Anvar uni xijolatlikdan
qutqazish uchun gapni bo‘ldi:
— Qaysi fakultetni?
— Tarixni... Diplom ishi oluvdim. Sunnat Jo‘raevich eng oldin sizga uchrashishimni
aytdilar. Shunga...
Sunnat Jo‘raevich deganlari Anvarning kursdoshi. Toliblik davrlarida tarix ilmining avra-
astarini ag‘darib tashlash ishqida birga yonishgan. Sunnat fakultetda ishga qolib tez
so‘ndi. Shu sabablimi, ular ancha uzoqlashib ketgan edilar. Nechukki endi yo‘qlab
qolibdi?
— Qaysi mavzuni oldingiz?
— Dukchi eshon qo‘zg‘olonini.
— Zo‘r mavzuni tanlabsiz-ku? Lekin men... nima yordam berishim mumkin? Siz... Xolidiy
degan buyuk olimni eshitganmisiz? Bu davrni suv qilib ichib yuborgan odam o‘sha.
Maskovdagi o‘ris olimlar bu qo‘zg‘olon «progressiv ahamiyatga ega», deyishganida
maqtab kitob yozganlar, taqsirimiz. Keyin partiya bu qo‘zg‘olon diniy yo‘nalishdagi qora
ish deb baho bergach, yana boshqa kitob yozganlar. Siz xohlagan kitobingizdan
foydalanishingiz mumkin. Sunnat... Jo‘raevich nima deyapti? Bu qo‘zg‘olonni progressiv
Shaytanat (1-kitob). Tohir Malik
Do'stlaringiz bilan baham: |
