O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Gàz ràzryadli hisoblagich.
Bunday hisoblagich, îdàtdà, gàz
to‘ldirilgàn måtàll silindr (kàtîd) và uning o‘qi bo‘ylàb tîrtilgàn
ingichkà sim (ànîd)dàn ibîràt bo‘làdi. Qàyd etilàdigàn zàrrà elåk-
trîdlàr îràsidàn o‘tgàndà gàzni iînlàshtiràdi. Bu iînlàr esà gàz,
dåvîr àtîmlàri và mîlåkulàlàr bilàn to‘qnàshib, ulàrni ikkilàmchi
iînlàshtiràdi. Umumàn îlgàndà, ikki õil gàz ràzryadli hisoblagich
màvjud. Birinchisi, 
prîpîrsiînàl hisîblàgich
dåyilib, undà gàz
ràzryadi nîmustàqil bo‘làdi. 
Gåygår–Ìyullår hisîblàgichi
dåb
ataluvchi ikkinchi xil hisoblagichda esà gàz ràzryadi mustàqil bo‘làdi.
Gåygår–Ìyullår hisîblàgichlàrining àjràtà îlish vàqti 10
-
3
–10
-
7
s
ni tàshkil qilàdi, ya’ni shundày vàqt îràlig‘idà tushgàn zàrràlàr
qàyd qilinàdi. Gàz ràzryadli hisîblàgichlàrning zàryadlàngàn
zàrràlàrni qàyd etish unumdîrligi 100 % bo‘lsà, 
g
- kvàntlàr uchun
5% ni tàshkil qilàdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

152
Vilsîn kàmåràsi.
Êàmårà 1911- yildà ingliz fizigi Ch.Vilsîn
tîmînidàn yaràtilgàn. U tåz uchib kålàyotgàn zàrràlàrning bug‘si-
mîn holatdàgi mîddàdàn o‘tgànidà, shu mîddà mîlåkulàlàrini
iînlàshtirishigà àsîslàngàn.
Vilsîn kàmåràsining sõåmàsi 65- ràsmdà tàsvirlàngàn. Êàmårà-
ning ishchi hàjmi (
1
) suvning yoki spirtning to‘yingàn bug‘i
bo‘lgàn hàvî yoki gàz bilàn to‘ldirilgàn. Pîrshån (
2
) pàstgà qàràb
tåz hàràkàtlàngàndà 
1
hàjmdàgi gàz àdiàbàtik ràvishdà kångàyadi
và sîviydi. Nàtijàdà gàz o‘tà to‘yingàn holatgà kålàdi. Êàmåràdàn
uchib o‘tgàn zàrrà o‘z yo‘lidà iînlàrni vujudgà kåltiràdi và hàjm
kångàygàndà kîndånsàtsiyalàngàn bug‘làrdàn tîmchilàr hîsil
bo‘làdi. Shundày qilib, zàrrà îrqàsidà ingichkà tumàn yo‘l ko‘rini-
shidàgi iz qîlàdi. Bu izni kuzàtish yoki ràsmgà tushirish mumkin.
Àlfà-zàrrà gàzni kuchli iînlàshtiràdi và shuning uchun Vilsîn
kàmåràsidà qàlin iz qîldiràdi (66- ràsm). Båtà-zàrrà – judà ingichkà
iz qîldiràdi. Gàmmà-nurlànish esà Vilsîn kàmåràsidàgi gàz mîlå-
kulàlàridàn urib chiqàrgàn fîtîelåktrînlàri yordàmidàginà qàyd
etilishi mumkin.
1927- yildà Vilsîn kàmåràsini kuchli màgnit màydîndà jîy-
làshtirgàn rus fizigi D.Skîbålsån uning imkîniyatlàrini ànchà
kuchàytirdi. Endi zàrràlàrning màgnit màydîndàgi îg‘ishlàrigà
qàràb, ulàrning zàryadi, enårgiyasi và bà’zi bîshqà õàràktåristikàlàri
hàqidà õulîsà chiqàrishgà imkîniyat tug‘ilàdi.