O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Birlàmchi kîsmik nurlàr.
Båvîsità kîsmîsdàn kålàdigàn
nurlàr 
birlàmchi kîsmik nurlàr
dåyilàdi. Òàrkibini o‘rgànish, bir-
làmchi kîsmik nurlàr yuqîri
enårgiyali elåmåntàr zàrràlàr
îqimidàn ibîràt ekànligini ko‘r-
sàtdi. Uning to‘qsîn fîizdàn
ko‘prîg‘ini prîtînlàr, taxminan
yetti fîizini 
a
- zàrràlàr, bir fîiz
I
20 60
100
140 
h
, km
63- rasm.
39-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

148
àtrîfidàgisini îg‘irrîq àtîmlàrning
 
(
Z
> 
20) yadrîlàri tàshkil qilàdi.
Birlàmchi kîsmik nurlàrning àsîsiy qismi gàlàktikàdàn kåluvchi,
enårgiyasi 10
21
eV gàchà bo‘lgàn nurlàr hisîblànib, ulàr o‘zining
shu qàdàr kàttà enårgiyasini yulduzlàràrî màgnit màydînlàr bilàn
to‘qnàshish nàtijàsidà îlàdi.
Shuni hàm tà’kidlàsh lîzimki, kîsmik nurlàrning intånsivligi
vàqt dàvîmidà o‘zgàrib turàdi. Bu Quyosh àktivligining o‘zgàrishigà
bîg‘liq bo‘làdi. Quyoshdà chàqnàsh ro‘y bårgàn pàytlàrdà kîsmik
nurlàrning intånsivligi o‘nlàb và hàttî yuzlàb fîizgàchà o‘zgàrib
kåtishi mumkin. Bu esà kîsmik nurlàrning mà’lum bir qismi
Quyoshdà hîsil bo‘lishini ko‘rsàtàdi. Birlàmchi kîsmik nurlàr Yer
sirtidàn 50 km bàlàndliklàrgàchà yetib kålàdi và shuning uchun
hàm 
h
³ 
50 km dà kîsmik nurlàrning intånsivligi o‘zgàrmàs bo‘làdi.
Ikkilàmchi kîsmik nurlàr.
Àtmîsfåràning yuqîri qàtlàmlà-
rigàchà yetib kålgàn birlàmchi kîsmik nurlàr u yerdàgi àtîm
yadrîlàri bilàn to‘qnàshib 
ikkilàmchi kîsmik nurlàrni 
vujudgà
kåltiràdi. Yigirmà kilîmåtrdàn pàstdà kîsmik nurlàrning àsîsiy qismi
ikkilàmchi nurlàrdàn ibîràt bo‘làdi. Bàlàndlik kàmàyishi bilàn
nurlàrning intånsivligi hàm kàmàya bîràdi, chunki zàrràlàrning
àksàriyati Yer sirtigà yaqinlàshgàn sàri yutilà bîràdi. Ikkilàmchi
kîsmik nurlàr tàrkibiga qarab ikkità: 
yumshîq
và 
qàttiq
tàshkil
etuvchilàrgà àjràtilàdi.