O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

«Buyuk birlàshuv» nàzàriyasi.
Yuqîridà tà’kidlàngànidek, hàr
bir tà’sirlàshuvning o‘z qînunlàri màvjud. Àmmî îlimlàrning
fikrichà, bu tà’sirlàshuvlàrning bàrchàsi yagînà qînungà bo‘ysu-
nishi và sîddà qilib tushuntirilishi zàrur. Bîshqàchà àytgàndà,
hàr to‘rtàlà tà’sirlàshuvning hàm shundày birlàshuvi ro‘y bårishi
kåràkki, biz yuqîridà ko‘rgàn tà’sirlàshuvlàr, bu yangi tà’sirlà-
shuvning mà’lum shàroitlàrdà namîyon bo‘làdigàn õususiy hîligà
àylànmîg‘i lîzim. Dåmàk, yangi tîpilgàn nàzàriya màvjud
nàzàriyalàrning umumlàshmasi bo‘lishi nàzàrdà tutilmîqdà.
Bundàn tàshqàri, yangi nàzàriya màvjud nàzàriyalàrning hîzirgàchà
nîmà’lum bo‘lib kålgàn bà’zi qirràlàrini àniqlàshgà imkîn båràdi,
dåb umid qilinmîqdà. Àmmî bu yo‘ldàgi ko‘plàb urinishlàr
hànuzgàchà kutilgàn nàtijàni bårmàdi. Hîzirchà elåktrîmàgnit và
kuchsiz tà’sirlàshuvlàrniginà yagînà elåktr kuchisiz tà’sirlàshuvgà
birlàshtirishning ilîji tîpildi, õîlîs. Êun tàrtibidà kuchli, elåktrî-
màgnit và kuchsiz tà’sirlàrni birlàshtiruvchi «Buyuk birlàshuv»
nàzàriyasi turibdi. Hàr to‘rtàlà tà’sirlàshuvlàrni hàm o‘z ichigà
îluvchi «supårbirlàshuv» nàzàriyasi hàm o‘rgànilmîqdà.
Õuddi shuningdåk, elåmåntàr zàrràlàrni hàm mà’lum qînu-
niyatlàr àsîsidà jàdvàlgà jîylàshtirish, ya’ni klàssifikàtsiyalàsh
fiziklàrning àzàliy îrzusidir. Shu màqsàddà ulàrni to‘rt guruhgà
bo‘lishgà kålishilgàn (5- jàdvàlgà qàràng).
Fîtînlàr.
Bu guruh fàqàt bittà zàrrà – elåktrîmàgnit nurlànish
kvànti fîtîndàn ibîràt.
Låptînlàr.
Låptînlàr («
låptîs
» yunînchà – yångil mà’nîsini
ànglàtàdi) elåktrîmàgnit và kuchsiz tà’sirlàrdà ishtirîk etàdi.
Låptînlàrgà elåktrîn, myuîn và tay nåytrinîsi, elåktrîn, myuîn,
tay-låptîn và ulàrning àntizàrràlàri kiràdi.
Ìåzînlàr.
Ìàssàsi 207 elåktrîn màssàsidàn kàttà, àmmî prî-
tîn màssàsidàn kichik bo‘lgàn zàrràlàr måzînlàr guruhini tàshkil qilàdi.
Bàriînlàr.
Îg‘ir zàrràlàr. Ulàr prîtîndàn bîshlànàdi và nuk-
lînlàr, gipårînlàrni o‘z ichigà îlàdi. Bàrchà tà’sirlàshuvlàrdà ishti-
rîk etàdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

145
10 Fizika, II qism
5 - j à d v à l