O‘zbеkistоn rеspublikаsi

Ma’ruza № 8. Ekskavatorlar ish bajaruvchi uskunalari va ish bajaruvchi
mexanizmlari (2soat). 
Mashg’ulot rejasi: 
1.Ekskavatorlar ish bajarish jarayoni nazariyasi. 
2.Bir cho’michli ekskavatorlar ish bajaruvchi uskunalari.
3.Sim arqonli va gidravlik to’g’ri va teskari mexanik kurak, draglayn, ekskavator-strug va 
greyferlar konstruktiv sxemalari. 
4.Ko’p cho’michli rotorli, zanjir-kurakli va zanjir-cho’michli ekskavatorlar ish bajaruvchi 
uskunalari.
5.Ekskavatorlar ish bajaruvchi mexanizmlari. 
6.Mexanik va gidravlik kurakning cho’michga zo’riqma berish va uni ko’tarish 
mexanizmlari konstruktsiyalari.
7.Ekskavatorlar tayanch-burilish va boshqarish mexanizmlari. 
UTV.
Kompьyuter, videoproektor, ekran, slayd,tarqatma materiallar. 
IPT.
«Vizual ma’ruza ». 
 
Bir cho’michli ekskavatorlari ishchi organi konstruktsiyasi buyicha turlari va ishlash printsipi 
Bir cho’michli ekskavatorlar ikkita asosiy qismdan tashkil topgan: pastki yurish qismi va 
yuqorigi burilish qismi. 
Yurish qismi mashina og’irligini va ish vaqtida hosil bo’ladigan qo’shimcha og’irliklarni 
qabul qilib zaminga uzatadi, hamda ekskavator harakatlanishini ta’minlaydi. 
Burilish qismi kuch berish qismlari, mexanizmlar va ishchi uskunalari joylashgan buriluvchi 
platformadan tashkil topgan. 
Buriluvchi platforma tayanch-burilish qurilmasi orqali yurish ramasiga o’tiradi va vertikal 
o’qda gorizontall tekislik bo’ylab burilish imkoniyatiga ega bo’ladi. Buriluvchi platformaning 

---

29 
gorizontall tekislikda burilish burchagiga bog’liq ravishda ekskavatorlar to’liq buriluvchi yoki 
to’liqsiz buriluvchi deb ataladi. Ochiq kon ishlarida ishlatilayotgan barcha bir cho’michli 
ekskavatorlar to’liq buriluvchi ekskavatorlardir. 
Ochiq kon ishlarida ishlatiladigan bir cho’michli ekskavatorlar ishchi uskunalarining turlari 
asosan – to’g’ri lopatali ekskavator va draglaydir. Ba’zi hollarda teskari lopatali ekskavator, greyfer 
va strug ishlatiladi.
8.1-rasm. EKG-5A ekskavatorining umumiy ko’rinishi 
To’g’ri lopatali ekskavatorlarning asosan to’rtta turi ishlab chiqariladi: suriladigan rukoyat 
bilan kuch beruvchi, tirsak-richag bilan kuch beruvchi, “Superfront” ishchi uskunasi bilan kuch 
beruvchi va gidravlik kuch beruvchi ekskavatorlar. 
To’g’ri lopatali suriladigan rukoyat bilan kuch beruvchi –EKG-5A ekskavatorining tuzilishini 
ko’rib chiqamiz (rasm-8.1). Ekskavator ishchi uskunalardan, kuzov 1 bilan birga buriluvchi 
platforma 14 va gusenitsali 16 yurish organidan tashkil topgan. 
Ekskavator ishchi uskunalariga cho’mich 9, strela 5 va rukoyat 12 kiradi. CHo’mich tagidan 
ochiluvchi. Strela platformaga tayanchli sharnir orqali o’rnatilgan va ikki oyoqli ustun 2 ga kanat 5 
yordamida burchak ostida tortib qo’yiladi. 
CHo’mich kon jinsini qamrayotganda buriluvchi platformada joylashgan ko’taruvchi baraban 
yordamida kanat 7 orqali ko’tariladi.
Rukoyat 12 ni zaboyga surish ya’ni rukoyatga kuch berish uchun kuch berish mexanizmidan 
foydalaniladi. EKG-5A ekskavatori tishli-reykali kuch berish mexanizmi 4 ga ega bo’lib strelada 
joylashgan. Tishli reyka rukoyat pastki tomoniga maxkamlangan. Kuch beruvchi shesternya esa 
kuch beruvchi valga joylashtirilgan. Rukoyat kuch beruvchi val o’qida burilish imkoniyatiga ega 
bo’ladi. 
Buriluvchi platformada ko’tarish barabanidan tashqari burish mexanizmlari, kuch berish 
uskunalari va ekskavatoni boshqarish mexanizmlari joylashgan. 
Buriluvchi platforma rolikli aylana yordamida tishli venets 17 o’rnatilagn yurish telejkasi 
ramasiga o’tiradi va 360 gradusga burilish imkoniyatiga ega bo’ladi. 
Tishli-reykali kuch berish mexanizmi bilan PO «Uralmash» (Rossiya) zavodida ishlab 
chiqarilgan ekskavatorlar jihozlangan. EKG-8I, EKG-12,5 kabi ekskavatorlar esa PO «Ijorskiy za-
vod» (Rossiya) zavodida ishlab chiqariladi va ular kanatli kuch berish mexanizmi bilan jihozlanadi. 
Ushbu ekskavatorlada rukoyatning oldinga va orqaga harakati kanat yordamida bajariladi. Kanatni 
tortish platformada joylashtirilgan lebedka, rukoyat va strelada joylashtirilgan yarim blok va bloklar 
orqali amalga oshiriladi. 
Tirsak-richagli kuch beruvchi ekskavatorlarda rukoyat strela bilan kinematik bog’lanmagan 
bo’lib strela ustunlari oralig’ida harakatlanadi.
«Superfront» ishchi uskunariga ega bo’lgan ekskavatrlarda cho’michning ishchi traektoriyasi 
uchta mexanizmi (ko’tarish, kuch berish va burish) ning o’za’ro ta’siri natijasida amalga oshiriladi. 
Ishchi uskuna cho’mich, rukoyat va streladan tashkil topgan. Ko’tarish mexanizmi ko’tarish 

---

30 
lebedkasi 16, kanat 7 va bloklar 8,9 dan tashkil topgan. Kuch berish uchun ikkita gidrotsilindr 14 lar 
xizmat qiladi.
8.2-rasm. «Superfront» ishchi uskunariga ega bo’lgan ekskovator kinematik sxemasi