Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

Transport va aloqa vositalari. 
Bolaga yo‘l harakati qoidalarini o‘rgatishni davom 
ettirish. Svetofor belgilari va ularga amal qilish haqidagi tushunchalarini aniqlash va 
mustahkamlash.
Transport vositalarini harakat muhitiga (yer, osmon, suv) ko‘ra farqlashga o‘rgatish.
Aloqa xodimlarining xizmati bilan tanishtirish, aholining aloqa vositasi: pochta, 
telefon, telegraf, internet ekanligi, ularning vazifalari xat, maktub, tabriknoma, 
ro‘znoma, telegramma, faks, sms, elektron xatlar va turli axborotlarni yetkazib berish 
ekanligi to‘g‘risida tushuncha berish. Pochta xodimlarining mehnati bir-biriga 
bog‘liqligi haqida, bu xizmatlarni yengillashtirish uchun transport vositalaridan, 
telefon xizmatidan foydalanishlari haqidagi tushunchalarini takomillashtirish.
“Kim bo‘lsam ekan?”, “Haydovchi nimalarni bilishi kerak?”, “Yo‘l qoidasi umr 
foydasi” kabi mavzularda suhbatlar tashkil qilish.
Buyumlar. 
Buyumlarning o‘ziga xos belgilari va ulardan foydalanish 
xususiyatiga ko‘ra guruhlarga ajratish. Temir, yog‘och va matodan ishlangan 
buyumlar, ulardan to‘g‘ri foydalanish haqida tushunchalar hosil qilish. Buyumlarning 
yasalishi va ishlatilishi haqida suhbatlar tashkil etish. 
Bunda maktabgacha ta’lim muassasalari uchun “Bolajon" dasturda bolalarda 
mustaqil O‘zbekiston davlati haqidagi tushunchalarni kengaytirish, uning o‘tmishiga 
oid yodgorliklar bilan tanishtirish, Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, kabi tarixiy 
shaharlar haqida ma’lumotlarga ega bo‘lish, 
≪
Mustaqillik kuni
≫
(1991 yil 1 

---

29 
sentabr), O‘zbekiston ramzlari: gerbi, bayrog‘i, madhiyasi bilan tanishtirish, 
O‘zbekiston Prezidenti, Prezidentlik boshqaruvi haqida ma’lumotlar berish, 
bolalarning o‘z mahallasi, ko‘chasi, uyi, uning nomlanishi, nomlanish sababi; 
O‘zbekistonning tabiati, yer-osti va usti boyliklari, tohlari, cho‘l va adirlari, tog‘u 
soylari, o‘rmonu-bog‘lari, iqlimi, buyuk siymolari, sarkardalari, ulug‘ mutafakkirlari, 
an’anaviy bayramlari, sayllari, milliy marosimlari, o‘zbek halqining amaliy san’ati, 
kattalar mehnati, bolalarning ota-onalari, aka-opalarining O‘zbekiston halq 
ho‘jaligining turli sohalaridagi ishtiroki, ishlab chiqarishning muhim sohalari, aloqa 
vositasi haqida bilim berish nazarda tutilgan. Ana shularning barchasi bolalarning 
tevarak-atrofdagi hodisalar haqidagi bilimlarni aniqlash, mustahkamlash va 
kengaytirish asosida bog‘lanishli nutqini rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar so‘z 
boyligini kengaytirishda respublikamiz tabiati, kasb-hunarga oid, qurilish va qishloq 
xo‘jaligida foydalaniladigan mashinalar, narsalarning o‘ziga xos belgilari va ranglari, 
mehnatga munosabatni ifodalovchi tushunchalar, nom va so‘zlar bilan boyitish zarur.
Shuningdek, xalq og‘zaki ijodi namunalarini o‘rganish; ona tilidagi antonim, 
sinonim, omonim so‘zlarni tushunish va to‘g‘ri qo‘llashga doir tushunchalar, so‘zlar 
bilan boyitishga erishish lozim. Bolalarni narsalarning nomlarini to‘g‘ri aytishga, 
ularning uxshash va farqli tomonlarini tushunish, shakli, rangi, sifati, xossalarini, jinsi 
va to‘g‘iga oid yo‘naltiruvchi lug‘atini faollashtirish, nutqning grammatik tuzilishini 
shakllantirish, nutq madaniyatini shakllantirish, dialogik va monologik nutqini 
takomillashtirish va nihoyat savod o‘rgatishga tayyorlash muhim ahamiyat kasb 
etadi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida olib borilgan kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, 
ularning bog‘lanishli nutqi yoshiga ko‘ra orqada qolib, qator kamchiliklar mavjud. 
Shuning uchun biz ularning nutqini kuzatishda odatdagi hayotiy faoliyatidan chetga 
chiqmaslikka harakat qildik. Bu jarayonda quyidagilarga e’tibor qaratildi: 
1. Ona tili boyligidan unumli foydalanish. 

---

30 
2. Nutqni rivojlantiruvchi omillarni to‘g‘ri belgilash. 
3. Nutqni rivojlantirish jarayoni. 
4. Nutqni rivojlantirishda uzviylik va uzluksizlik. 
5. Nutqni rivojlantirish mazmuni. 
6. Nutqni rivojlantirish shakllari. 
7. Nutqda ijtimoiy-maishiy omillarning o‘zaro aloqasi. 
8. Sayrlar, o‘yin va mehnat jarayoni — nutqni o‘stirishning muhim vositasi 
ekanligi. 
Maktabgacha ta’lim muassasalarining katta guruhlarida bolalarning nutqi qay 
darajada shakllanganligini aniqlanib, maxsus topshiriqlar ro‘xatini ishlab chiqiladi, 
har bir bola bilan yakka tartibda olib boriladi.