Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

 

---

3 
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: 
 
Respublikamizda maktabgacha ta’lim allaqachon davlat siyosati darajasiga 
ko‘tarilgan. Shu bois ta’lim tizimining ilk bo‘g‘iniga doir har qanday muammo davlat 
miqyosida hal qilinmoqda. O‘zbekiston Respublikasi mustaqllikka erishishi tufayli 
barcha sohalarda tub o‘zgarishlar yuz berdi.
Bu o‘zgarishlar uzluksiz ta’lim tizimiga ham tegishli bo‘lib, maktabgacha 
ta’lim zimmasiga alohida mas’uliyat yuklaydi. O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 
2017—2021 
yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida 2016-yil, 29-dekabrdagi 2707-sonli PQ 
da maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini 
mustahkamlash, maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog’ini kengaytirish, malakali 
pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini 
tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va 
texnologiyalarini tatbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va 
jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida bir qator chora 
tadbirlar belgilab qo‘yildi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli 
farmoni harakatlar strategiyasining 4.4. Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish bandida 
ham maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish va ushbu 
muassasalarda bolalarning har tomonlama intellektual, estetik va jismoniy 
rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni tubdan yaxshilash, bolalarning maktabgacha 
ta’lim bilan qamrab olinishini jiddiy oshirish va foydalanish imkoniyatlarini 
ta’minlash, pedagog va mutaxassislarning malaka darajasini yuksaltirishga alohida 
e’tibor qaratilgan. 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
“Ta’lim 
to‘g‘risida”gi 
Qonunda 
ham 
ko‘rsatilganidek maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda 

---

4 
o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi. Yosh avlod shaxsini 
shakllantirish vazifasini esa maktabgacha ta’limning, samarali psixologik-pedagogik 
metodlarini yaratib, amaliyotga joriy etmasdan turib amalga oshirib bo‘lmaydi.
Ma’lumki, bolalarni maktabga tayyorlashda tevarak-atrof bilan tanishtirish 
muhim o‘rin tutadi. Tevarak-atrofni o‘rganish narsa va hodisalarni idrok etish, o‘zini 
qiziqtirgan masalalar to‘g‘risida fikr yuritish, o‘ylash, nutq o‘stirishni rivojlantirishga 
yordam beradi. Tovush va so‘zni tug‘ri talaffuz etish bola shaxsining shakllanishida 
katta tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.
Shu sababdan tevarak-atrofni o‘rganishga oid mashg‘ulotlar jarayonida 
maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini shakllantirishga alohida e’tibor berilmog‘i 
lozim.
Hozirgi zamon talablariga muvofiq maktabgacha yoshdagi bolalar adabiy talaffuz 
meyorlariga binoan faol o‘z lug‘atidagi barcha tovush va so‘zlarni aniq va tiniq 
talaffuz etib, urg‘ularning to‘g‘riligiga rioya qilmog‘i lozim.
Tevarak-atrof bilan tanishtirish maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachilarining 
oldiga qo'yilgan eng muhim vazifalardan biridir. 
Maktabgacha taълим yoshi bolalarning voqelikni faol idrok qiladigan va 
tevarak-atrofdagi hayotga kirishib ketadigan bir davrdirki, bu davrda ularning so'z 
boyliklari juda tez o‘sib boradi. Tarbiyachi bolalarni tevarak-atrof bilan (narsalar, 
jonli tabiat hodisalari, ijtimoiy hayot hodisalari) tanishtirar, ularning bilish faoliyatini 
yo'lga qo'yar va boshqarar эkan, har bir bolaga uning to'plagan tajribasini tartibga 
solishda yordamlashadi, unga yangi bilimlar beradi, unda qiziquvchanlik va 
kuzatuvchanlik qobiliyatlarini tarbiyalaydi, o'zini qurshab turgan olamni bilishga 
bo'lgan qiziqishini o'stiradi. 
Bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish ularga aҳloqiy tarbiya berish 
vositalaridan biri bo'lib, bolalarning og'zaki nutqini o'stirish imkonini beradi, bunda 
ularning sўz boyligi o'sib, to'g'ri talaffuz etish malakasi ortib boradi, ularda fikrni 

---

5 
grammatik nuqtayi nazardan to'g'ri ifodalash ko'nikmasi tarkib topadi. 
Agar bola kichik yoshidan boshlab to'g'ri gapirishga (so'zlashishga) o'rgatib 
borilsa, u vaqtda bunday bola меъёр holatda rivojlanadi, ya’ni awвal tasavvur etish, 
kеyin esa fikr yuritish, xayol qilish qobiliyati paydo bo'ladi va bu qobiliyat har bir 
yosh bosqichida takomillashib boradi. Bolalarda intellekt bilan barobar (parallel) 
ravishda iroda kabi ruhiy jarayon ham takomillashib boradi.
Bola tashqi dunyoni xotira, tasavvur, xayol, tafakkur kabi ruhiy jarayonlar 
yordamida, шуningdek nutq yordamida bilib olish qobiliyatiga ega. Ammo 
bolalardagi intellekt, ya’ni ruhiy jarayonlar (xotira, tasavvur, xayol, tafakkur vah.k.) 
shunchaki bola organizmining o'sib borishi va takomillashishi bilangina paydo 
bo'lmay, balki nutqining rivojlanishi bilan paydo bo'ladi va takomillashadi. Bolaga 
nutqini o‘stirishda tevarak-atrof bilan tanishtirishni o'rgatish bilan bir vaqtda, ularni 
maktabda muvaffaqiyatli o'qishlari uchun zamin tayyorlanadi, mehnat faoliyatiga 
ijodiy yondashishga o'rgatiladi.
Ko'pgina tajribalar shuni ko'rsatdiki, nutqi rivojlanmagan bola to'liq shaxs 
sifatida kamol topmaydi. 
Yuqoridagi fikrlarga asoslanib, biz mazkur bitiruv malakaviy ishimizda 
maktabgacha yoshdagi bolalarning tevarak-atrofni o‘rganish jarayonida nutqni 
rivojlantirishning samarali yo‘llari hamda vositalarini ishlab chiqishda tayanch 
bo‘ladigan tavsiyalarni yoritishga qaror qildik.