Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

I bob yuzasidan xulosa: 
 
Bitiruv malakaviy ishimizning I bobi “Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutq 
rivojlanishining pedagogik asoslari” deb nomlanib, unda bolalar nutqini o‘stirishda 
tevarak-atrof bilan tanishtirishning ahamiyati, maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini 
o‘stirishni ta’minlaydigan omillar ya’ni nutq o‘stirishni ta’minlaydigan omillar 
maktabgacha katta yoshdagi bolalarning yosh xususiyatlari, nutqni rivojlantirishning 
o‘sib boruvchi salohiyati, so‘z zahirasi keng yoritilgan. 
II.БОБ. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA ATROF-OLAM 
BILAN TANISHTIRISH MASHG‘ULOTLARINING AHAMIYATI 
 
2.1. TEVARAK-ATROF BILAN TANISHTIRISH JARAYONIDA 
MAKTABGACHA KATTA YOSHDAGI BOLALARNING NUTQINI 
O‘STIRISH USULLARI 
Tilni to‘g‘ri o‘rganish, uning grammatik tuzilishiga e’tibor berib so‘zlashish, 
bolalarda erkin muhokama yuritish, savollar berish, boshqalardan eshitgan fikrlari 
yuzasidan xulosalar chiqarish narsa va hodisalar o‘rtasidagi bog‘lanishning turli 
ko‘rinishlarini anglab yetishga olib keladi. Bolalar bog‘chasida sog‘lom, tabiiy muhit 
yaratish, ularning tug‘ri muomalaga kirishishi, boshqalar bilan gaplashish 
ishtiyoqining ortishiga turtki bo‘ladi. Buning uchun bolalar nutqining shaklan va 
mazmunan mantiqiy birligiga erishish muhim bo‘lib, ular quyidagilardan iboratdir: 
— dastlab bola o‘z lug‘at boyligiga ega bo‘lishi; 
— bolalar nutqining grammatik tuzilishini aniq shakllantirishga e’tibor berish; 
— bolalarda tovush madaniyatini tarbiyalash; 

---

23 
— dialogik nutq ya’ni so‘zlashuv nutqini rivojlantirish; 
— hikoya qilib berish; 
— bolalarni badiiy adabiyot bilan tanishtirish; 
— bolalarni savod o‘rgatishga tayyorlash va boshqalar. 
Bu talablar maktabgacha ta’limning barcha bosqichlarida amalga oshiriladi. 
Lekin ularning har birida bolalarning yosh xususiyati, shaxsiy tayyorgarlik darajasi, 
albatta, hisobga olinadi. 
Bolalarning tevarak-atrofni kuzatib borishi natijasida talaffuzi ham ijobiy 
tomonga o‘zgara boshlaydi; tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qila boshlaydilar, jumlalar 
mazmuni kengaya boradi, grammatik tomondan gapni to‘g‘ri tuza boshlaydilar, lug‘at 
boyligi ham ortadi. Bolalarning o‘zlari kichik-kichik hikoyalar tuza boshlaydilar va 
bu hikoyalarni erkin bayon qila oladilar. Ularda kattalar bilan muloqotga kirishish, 
o‘z fikrini erkin bayon etish kabi xislatlar paydo bo‘la boshlaydi. Shunga ko‘ra 
bolalar nutqda tovush madaniyatini takomillashtirish, atrofdagi narsalar, predmetlar, 
hodisalar nomini ifodalovchi so‘z boyligini kengaytirish, faollashtirish, monologik 
nutqning oddiy shakllariga rioya qilish, o‘z fikrini grammatik jihatdan to‘g‘ri va aniq 
ifodalay olish ko‘nikmalarini paydo qilish muhim va zarur hisoblanadi. Bu talablar 
bolalarda borliqni, tevarak-atrofni idrok etish, uni tushunish, his etish, hikoyalar 
tuzish, o‘z fikrini bayon qila olish, ifodali o‘qish faoliyati jarayonida tarkib 
toptiriladi. Ma’lumki, bog‘lanishli nutqda bolalarning atrofdagilar bilan voqea-
hodisalar ta’siri natijasida o‘zaro munosabati, aloqasi ifodalanadi. Bu ifoda bir yoki 
bir necha jumlalarda o‘z aksini topishi mumkin. Nutqning shakllanishida bolaning 
tevarak-atrof bilan munosabati, muomala shakli katta rol o‘ynaydi. Maktabgacha 
katta yoshdagi bolalarning og‘zakinutkda doyr, malaka va ko‘nikmalari mavjud 
bulganligini disobga olib, ularda boglanishli nutqi shakllantirishda, avvalo, tevarak-
atrofni kuzatishda nimalarga e’tibor berishimiz kerakligini aniklab olishimiz zarur. 
Bular, avvalo, ona-Vatan haqida dastlabki tasavvurlarni shakllantirishdan boshlanadi. 

---

24