Генетика, геномика ва биотехнологиянинг замонавий муаммолари

 
 
ГЛОБАЛ МУАММОЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА 
БИОТЕХНОЛОГИЯ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ 
АҲАМИЯТИ 
 
Бозоров Э., Нозимова Л., Йулдошев А., Исмайилова М. 
Самарқанд давлат университети
Самарқанд шаҳри, Челак кўчаси, 13 уй 
[e-mail] 
Кейинги йилларда одамлар сонининг кескин ортиб кетиши 
кузатилмоқда. 2000 йилда ер юзида 6 млрд. атрофида одам яшаган бўлса, бу 
кўрсаткич 2006 йилда 6,5 млрдга, 2011 йилда 7 млрд га тенг бўлди. 
Мутахассисларнинг фикрича, аҳоли сони ўсиш динамикаси шу тарзда давом 
этса, 2025 йилда ер аҳолиси сони 8 млрдга, 2050 йилда 10 млрдга етиши 
мумкин (А.М.Арчаков, 2014). Инсонлар сонини юқори тезликда ортиб 
бориши ва туғилиш тезлигини баландлиги бир қатор глобал муаммоларни 
келтириб чиқармоқда. Бундай муаммоларга тупроқ унумдорлигининг 
пасайиши, ўсимликлар зараркунандалари таъсирининг ортиши ва 
ўсимликлар касалликларининг ривожланиши, ҳайвонлар маҳсулдорлигининг 
пасайиши натижасида озиқ-овқат етишмовчилиги, саноат ва маиший 
чиқиндилар 
миқдорининг 
кўпайиши, табиий 
биохилма-хилликнинг 
йўқолиши, фойдаланиланаётган заҳиралар, жумладан углеводородлар 
заҳирасининг камайиши, ирсий ва юқумли касалликларнинг кенг қамровли 
тарзда ортиши кабиларни киритиш мумкин (Қ.Давранов, 2015; М.Г.Сафин, 
Ю.С.Рузиев, Б.С.Аликулов, 2015). Бу муаммоларни бартараф этишда 
биотехнология усуллари ва ютуқларидан фойдаланишнинг аҳамияти катта.
Биотехнология – ҳар хил мураккабликга эга бўлган биологик агентлар ва 
системалар (микроорганизмлар, вируслар, ўсимлик ва ҳайвон тўқималари ва 
ҳужайралари, шунингдек ҳужайра ичида жойлашган ёки уларни ташқарисида 

---

Материалы конференции «Современные проблемы генетики, геномики и биотехнологии», 18 мая 2016г. 
148 
тўпланадиган моддалар ва ҳужайра компонентлари) ни каталитик 
имкониятларидан фойдаланиб, инсон фаолияти учун фойдали бўлган 
моддаларни бошқарилган равишда ишлаб чиқариш билан шуғулланади. 
Кейинги йилларда дунёнинг ривожланган мамлакатларида бу фаннинг юқори 
даражада тараққий этиши кузатилмоқда. Жумладан, АҚШ да қуёш 
энергиясини биоконверсия қилиш, металларни ишқорлаш, биокатализ учун 
янги штаммлар яратиш, ўсимликларни ўстирувчи бактериал стимуля- торлар, 
мақсадли маҳсулот биосинтези ва тиббиёт биотехнологияси кабилар 
ривожланаётган бўлса, Япония, Германия, Франция ва бошқа давлатларда 
микроб штаммларни селекцияси билан боғлиқ ишлар, ДНК рекомбинацияси 
ва ҳужайра гибридизацияси усулларини ишлаб чиқиш, ҳужайра ва 
ферментларни 
иммобилизациялаш, 
биотехнологик 
жараёнларни 
аппаратларини ва янги технологияларни ишлаб чиқиш, ноананавий озиқ-
овқат ва ем-хашак қўшимчаларини самарадорлигини ошириш ва 
кенгайтириш, ўсимликларни ҳужайра культураси асосида тиббиёт 
препаратлар ишлаб чиқиш, биоинсектицидлар ишлаб чиқиш каби 
йўналишлар маҳсулотлари кўпайиб бормоқда. 
Юқорида таҳлил қилинган маълумотлардан кўриниб турибдики, 
инсоният олдида турган глобал муаммоларни биологик агентлар ва 
системалар (микроорганизмлар, вируслар, ўсимлик ва ҳайвон тўқималари ва 
ҳужайралари, шунингдек ҳужайра ичида жойлашган ёки уларни ташқарисида 
тўпланадиган моддалар ва ҳужайра компонентлари)ни каталитик 
имкониятларидан фойдаланган ҳолда маҳсулотлар олиш орқали ечиш 
имкониятлари мавжуд. Микроорганизмлар, вируслар, ўсимлик ва ҳайвон 
тўқималари ва ҳужайраларини шу йўналишдаги имкониятларини амалий 
жиҳатдан ўрганиш зурур деб ҳисоблаймиз.