Ayupova M. Yu

 
Funksional ovoz buzilishlari
Funksional ovoz buzilishlari nisbatan keng tarqalgan va turli tumandir. Ular 
hiqildoq yallig‘lanishi yoki u yoki bu anatomik o‘zgarishlari bilan kechmaydi. 
Pedagogik adabiyotlarda mutaxassislar uchun organik buzilishlar etiologiyasini va 
patogenezining murakkabligi bilan bog‘liq ravishda ma’lum qiyinchiliklarni keltirib 
chiqarganligi sababli funksional buzilishlarni bartaraf etish nisbatan yengil ekanligi
haqidagi fikrlar bahsli hisoblanadi. 
Funksional buzilishlarning sabablari turlicha bo‘lishi mumkin: ya’ni ovozning charchashi, 
ovozni yomon qo‘yilishi, infeksion kasalliklar hamda psixik omillarning ta’siri. Ba’zan sanab o‘tilgan 
sabablar uyg‘unlashgan holda kelishi «boshlanuvchi» davrni aniqlashni qiyinlashtiradi. Uzoq davom 
etgan funksional o‘zgarishlar hiqildoq shilliq qoplamasi giperemiyasi (qizarishi), ovoz boylamlarining 
yo‘g‘onlashuvi, shish va shish ko‘rinishdagi psevdoorganik qoplamalarni yuzaga keluvchi funksional 
buzilishlarga tashxis qo‘yishni qiyinlashtiradi. 
Periferik funksional buzilishlarga fonosteniya, gipo va gipertonus afoniya, disfoniyalar kiradi. 
Fonosteniya-bu ovozning funksional buzilishi bo‘lib, nafas fonatsiya, artikulyatsiya o‘rtasidagi 
koordinatsiyaning buzilishi bilan xarakterlanadi. 
Fonosteniyaning kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Nafas yo‘llarining o‘tkir shamollashi, 
ovozga katta yuklama berish, bosh miya po‘stlog‘ida tormozlanish fonosteniyani paydo bo‘lishiga 
sabab bo‘ladi va ovoz apparati mushagining harakat funksiyasi buzilishi kuzatiladi. 

---

L.D. Rabotnov fikriga ko‘ra, fonosteniyaning rivojlanishi uchun ta’sir qiladigan faktorlar 
quyidagilar: turli xil somatik kasalliklar, organizmdagi garmonal tenglikning o‘zgarishi, himoya 
kuchining pasayishi, psixik o‘zgarishlar, ovoz apparatining zo‘riqishi. A. Mitrinovich-Modjeevka 
(1965) hiqildoqning anatomik tuzilishida kamchiligi bo‘lgan bemorlarda fonosteniyaning 
rivojlanishini kuzatdi. 
Fonosteniyani ko‘pchilik mualliflar (Fomichev M.I., 1949; T.Ye Shamsheva., V.P.Morozov, 
1966; Yu.S. Vasilenko 1978., L.A. Zaritskiy 1984) kasb kasalligiga kiritadilar. Ularning fikricha, 
ashula aytish murakkab psixo-fizik jarayon hisoblanadi va bu qo‘shiqchining nerv psixik holatiga 
ta’sir etadi, ayniqsa, endi qo‘shiq aytishni boshlagan qo‘shiqchilar davraga birinchi bor 
chiqayotganlarida ovozni yo‘qotish xavfidan qo‘rqish hissiyoti kuchayadi va qo‘shiqni erkin ayta 
olmaydi, buning natijasida ovoz boylamlari muskuli taranglashuviga, o‘zining fiziologik holatini 
o‘zgarishiga va qo‘shiqni asl ovoz holatida bo‘lmasligiga olib keladi.
V.A. Trinos (1981) fonosteniyaning paydo bo‘lishini umumiy va joyli sabablariga ajratadi. L.A. 
Zaritskiy (1984), Z.I. Anikeeva (1985) fonosteniyani o‘tkir va surunkali turlarga ajratdi. 
Fonosteniyada bemorlarning shikoyati xilma-xil bo‘ladi: tez jahl chiqish, sahnaga chiqishdan 
oldin qo‘rquv, uyquning buzilishi, hiqildoqda qadalish, tovush balandligi va tembrining o‘zgarishi, 
so‘zlaganda hiqildoqda og‘riq, ovozning juda charchashi.