29
ma (anketa), erkin (suhbat), usullari mavjud. Og‘zaki so‘roq yoki
oddiygina qilib suhbat metodini o‘tkazadigan shaxs unga ma’lum
darajada tayyorgarlik ko‘rishi kerak. Agar professional mahora-
ti yoki tajribasi yetarli bo‘lmasa so‘rov
natija bermasligi mum-
kin. Yozma so‘roq yoki anketaning afzalligi shundaki, uning yor-
damida bir vaqtning o‘zida ko‘pgina odamlar fikrini o‘rganish
mumkin bo‘ladi. Unga kiritilgan savollar, ulardan kutiladigan
javoblar (yopiq anketa), yoki erkin o‘z fikrini bayon etish imkoni-
yatini beruvchi (ochiq anketa) so‘rovnomalar aniq va ravon tilda
javob beruvchilar tushunish darajasiga monand tuzilgan bo‘lsa,
shubhasiz, qimmatli birlamchi materiallar to‘planadi. So‘roqning
ham erkin va standartlashtirilgan shakllari mavjud bo‘lib, birin-
chisida oldindan nimalar so‘ralishi qat’iy belgilab olinmaydi, ik-
kinchi shaklida esa, hattoki, kompyuterda dasturi ishlab chiqilib,
minglab odamlarda bir xil talablar doirasida so‘roq o‘tkazilishi
nazarda tutiladi.
Bolalar psixologiyasida so‘rash-suhbat metodidan ancha chek-
langan holda foydalaniladi. Bu metodni bog‘cha yoshidagi bola-
larga nisbatan deyarli qo‘llab bo‘lmaydi,
chunki bu yoshdagi
bolalarda turmush tajribasi juda oz, tafakkurlari hali yaxshi rivoj-
lanmagan bo‘ladi. Shu sababli kichik yoshdagi bolalar kattalar-
ning bergan savollariga o‘ylamay-netmay javob qaytaraveradilar.
So‘rash metodidan foydalanilganda odatda juda sodda ishlangan
rasmlardan, predmetlardan foydalaniladi.
Bu metodni 5–6 yoshli bolalarga nisbatan qo‘llash mumkin.
Bunda bolalarga turli mavzularga doir savollar beriladi va ular-
dan og‘zaki suhbatning mavzusi va suhbat paytida bolalarga be-
riladigan savollar oldindan yaxshilab o‘ylab olinadi. Suhbat jara-
yonida javoblarni yozib olib, keyinchalik javoblarni tahlil qilish
mumkin. Suhbat metodini o‘tkazishda quyidagilarga rioya qilish
talab etiladi:
1) suhbatning mavzusi va mazmuni bolalarning taraqqiyot
darajalariga va yosh xususiyatlariga mos bo‘lishi kerak;
2) savollar rejali va
maqsad asosida tuzilishi kerak;
3) suhbat paytida «ha» yoki «yo‘q» demay, to‘liq javob olish
kerak;
4) suhbatni haddan tashqari cho‘zib yubormaslik kerak;
30
5) suhbat orqali bolalarning bilishlari, narsa va hodisalar ha-
qida tasavvurlari, qiziqishlari va odamlar bilan bo‘lgan munosa-
batlarini o‘rganish mumkin.
Testlar
hozirgi vaqtda keng qo‘llanilayotgan tekshiruv metod-
laridan biridir. Test inglizcha so‘z bo‘lib sinash, tekshirish de-
makdir. Shaxsning aqliy o‘sishini, qobiliyatini irodaviy sifatlari
va boshqa psixik xususiyatlarini tekshirishda qo‘llaniladi. Test-
lar ayniqsa odamning qanday
kasbni egallashi mumkinligini,
kasbga yaroqliligi yoki yaroqsizligini, iste’dodli yoki iste’dodli
emasligini, aqliy darajasini aniqlashda,
kishilarni saralash-
da keng qo‘llaniladi. Hozirgi davrdagi mashhur psixologlardan
biri E.I. Rogov o‘zining «Настольная книга практического
психолога» kitobida (Москва ВЛАДОС nashriyoti, 1999-yil.
1-tom) «Shaxs tipologik xususiyatlarini aniqlash», «O‘qituvchi
o‘quvchi munosabatlari darajasini aniqlash», «Pedagogik tajo-
vuzkorlikni (so‘zini o‘tkaza olishni) baholash» singari test na-
munalarini berilgan.
1905-yilda, ya’ni fransuz psixologi A. Bine va uning shogirdi
A. Simon insonning aqliy o‘sishi va iste’dodi darajalarini o‘lchash
imkoniyati borligi g‘oyasini ilgari surgandan keyin psixologiyada
test metodining bir necha xillari qo‘llana boshlangan edi.
Psixologlar K.M. Gurevich, V.A. Krutestkiy, E.I. Rogov va
boshqalar qo‘llaydigan testlar tubdan
boshqacha prinsipda tu-
zi l gan. Ular testlar tafakkur ko‘rsatkichi bo‘lishi uchun harakat
qildilar va muayyan yutuqlarga ham erishdilar. Hozirgi vaqt-
da bolalarni maktabga olishda, kasb-hunarga yaroqliligini aniq-
lashda, ishga qabul qilishda va boshqalarda test sinovlari keng
qo‘llanilmoqda. Hozirgi davrda nodir testlar qatoriga psixologlar
Rorshax, Rozensveyg, Kettel, Vartegg, Veksler, Meyli, Ayzenk,
Agastazi, Raven va boshqalar ijodining
namunalarini kiritish
mumkin.
Test metodining quyidagi turlari mavjud; test-so‘rov, test-top-
shiriq,
proyektiv testlar, intellektual testlar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
