O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

dilemmaning formulasi: dilemmaning formulasi: 
a → b, c → d a→b,c→d 
avc



d
b
bvd 



c
a
Masalan: 
Agar inson yaxshi amallarni bajarsa, uni yaxshi nom bilan eslashadi. 
Agar inson yomon amallarni bajarsa, uni yomon nom bilan eslashadi. 
Inson yo yaxshi, yo yomon amallarni bajarishi mumkin. 
Demak, uni yo yaxshi, yo yomon nom bilan eslashadi. 
Agar inson boshqalarga yaxshilik qilsa, unga ham boshqalar yaxshilik qiladi. 
Agar inson boshqalarga yomonlik qilsa, boshqalar ham unga yomonlik qiladi. 
Insonga yo yaxshilik, yo yomonlik qaytadi.
 
Demak, u boshqalarga yaxshilik ham, yomonlik ham qilmadi. 
Dilemmalarni tо‘g‘ri tuzish va hal qilish uchun kо‘rilayotgan masalaning barcha 
yechimlarini aniqlash zarur. Dilemmani ba’zan unga qarama-qarshi mazmundagi 
boshqa bir dilemma orqali rad etish mumkin. Bunga mantiq ilmi tarixidan quyidagi 
misolni keltiramiz: «Afinalik ayol о‘g‘liga shunday maslahat beradi: jamoat ishlariga 

---

293 
aralashmagin, chunki agar haqiqatni gapirsang, seni odamlar yomon kо‘radi, agar 
yolg‘on gapirsang, unda seni xudolar yomon kо‘radi. Bunga Arastu quyidagicha rad 
javobni о‘ylab topadi: Men jamoat ishlarida ishtirok etaman, chunki agar haqiqatni 
gapirsam, meni xudolar yaxshi kо‘radi, agar yolg‘on gapirsam, meni odamlar yaxshi 
kо‘radi». 
Trilemmada 
berilgan masalaning uch xil yechimi haqida taxminiy fikr 
yuritiladi. Trilemma ham tо‘rt turga bо‘linadi: 
1. 
Oddiy konstruktiv 2. Oddiy destruktiv
trilemma trilemma
a → d, b → d, c → d a → b, a → c, a → d 
a v b v c 





d
c
b
d 

a
3