O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Murakkab hukmlarga asoslangan deduktiv xulosa chiqarish 
Murakkab hukmlarga asoslangan deduktiv xulosa chiqarishda xulosa asoslariga 
mantiqiy bog‘lovchilar orqali bog‘langan oddiy hukmlar deb qaraladi. Xulosa 
asoslari yo shartli, yoki ayiruvchi, yoki ham shartli, ham ayiruvchi hukm kо‘rinishida 
bо‘lishi mumkin. Asoslardagi hukmlarning turiga kо‘ra bunday xulosa chiqarishning 
quyidagi shakllari mavjud: 

---

287 
I.
Shartli xulosa chiqarish. 
II.
Ayiruvchi xulosa chiqarish. 
III.
Shartli-ayiruvchi xulosa chiqarish. 
I.
Shartli xulosa chiqarish
deb har ikki asosi yoki asoslaridan biri shartli hukm 
bо‘lgan sillogizmga aytiladi. Ular sof shartli va shartli-qat’iy turlarga bо‘linadi. 
Sof shartli xulosa chiqarish
deb, har ikki asosi va xulosasi shartli hukm 
bо‘lgan sillogizmga aytiladi. Uning formulasi quyidagicha: 
1)p→q 
q→r yoki [(p→q)

(q→r)] →(p→r) 
p→r
2) p→q 

r→q yoki [(p→q)

( 

r→q)] →q 
q
Masalan: 
Agar fikr isbotlangan bо‘lsa, unda u chin bо‘ladi. 
Agar fikr chin bо‘lsa, unda uni rad etib bо‘lmaydi. 
Agar fikr isbotlangan bо‘lsa, unda uni rad etib bо‘lmaydi. 
Agar havo yaxshi bо‘lsa, konsertga boramiz. 
Agar havo yaxshi bо‘lmasa ham konsertga boramiz. 
Konsertga boramiz. 
Bu turdagi sillogizmlarning xulosasi shartlangan (shartli hukm) bо‘lgani uchun 
ulardan bilish jarayonida kam foydalaniladi. 
Shartli-qat’iy xulosa chiqarish
deb, katta asosi shartli hukm, kichik asosi 
oddiy qat’iy hukm bо‘lgan sillogizmga aytiladi. Bunday xulosa chiqarishning ikkita 
tо‘g‘ri (aniq xulosa beradigan) modusi mavjud: 
1. 
Tasdiqlovchi modus
– modus ponens 
p→q 

---

288 
r yoki [(p→q) 

p]→q 
q 
2.