Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

 
19.3. Ботқоқликлар 
 
Ботқоқлик деб ѐтқизиқларнинг устки горизонтлари ортиқча 
намланган ва намликда ўсувчи ботқоқлик ўсимликлари 
ривожланган майдонларга айтилади. Ер шарида улар 2 млн км
2 
га 
яқин майдонларни эгаллаб ѐтади. 
Ботқоқлик ортиқча намлик учун шароит яратиладиган барча 
рельеф элементларида шаклланади. Намланишга мўл ѐғингарчилик 
сабабчи бўлади, шунинг учун ҳам ботқоқликлар нам гумид 
иқлимли ўлкаларда ҳамда грунт сувларининг дренажига тўсқинлик 
қилувчи сув ўтказмайдиган қатламлар ер юзасига яқин жойлашган 
ва бу сувлар сатҳининг юқори бўлишини таъминловчи жойларда 
ривожланади. Кўпчилик ҳудудларда бундай сув ўтказмайдиган 
горизонтлар бўлиб музлаган тоғ жинслари саналади. Жойлашган 
ўрни, айниқса тўйиниши ва ўсимликларига боғлиқ ҳолда 
пасткамлик, баландлик, оралиқ (континентлар ичида) ва 
денгизбўйи ботқоқликлари ажратилади. 
Пасткамлик ботқоқликлари
рельефнинг паст жойларида 
учрайди ва ўтмишдаги кўлларнинг ботқоқлашган котловиналарини 

---

341 
эгаллайди. Улар одатда турли-туман ўсимликлар ривожланишини 
таъминловчи эриган минерал компонентларга бой грунт сувлари 
билан тўйинади. Булар яшил мохлар, тростниклар, осокалар ҳамда 
бутасимон ўсимликлардир (186-расм). 
Баландлик ботқо-
қликлари
сувайирғич-
ларнинг суст ботиқ 
участкаларида, 
тепа-
ликларнинг 
паст 
нишабликларида 
ва 
дарѐ 
супаларида 
жойлашган 
бўлади. 
Уларнинг тўйинишида 
асосан 
атмосфера 
ѐғин-сочинлари 
иштирок этади. Бу 
жойларда 
грунт 
сувлари 
одатда 
гипсометрик пастда жойлашган бўлади. Атмосфера ѐғин-
сочинларида минерал тузлар жуда кам учрайди. Шунинг учун ҳам 
бундай ботқоқликларда озуқа моддаларига талабчан бўлмаган 
ўсимликлар ривожланади. 
Оралиқ ботқоқликлари
ҳам атмосфера ѐғин-сочинлари, ҳам 
ерости сувлари билан тўйинади. 
Денгизбўйи 
ботқоқликлари 
денгиз 
соҳилларидаги 
пасттекисликларда жойлашган бўлади ва тропик ва субтропик 
ўлкалар учун характерлидир. Улар кенг ҳудудларни эгаллаб ѐтади 
ва прилив вақтида даврий равишда сув билан қопланади. Улар 
асосан атмосфера ѐғин-сочинлари билан тўйинади. Бунда 
дарахтсимон ўсимликларнинг илдиз тизими сув остида узоқ вақт 
вақт бўлишга мослашган. Бунга мисол қилиб тропикларнинг 
мангрли ўсимликларини кўрсатиш мумкин (187-расм). 
Ботқоқликларнинг ўзига хос тури йирик дарѐларнинг 
дельталарида ривожланади; уларни плавнялар деб аташади.