Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Ҳаѐтнинг пайдо бўлиши. 
Ерда ҳаѐтнинг пайдо бўлиш 
муаммоси ўнлаб йиллар давомида муҳокама қилиб келинади. 
Архей ҳосилаларида содда органик ҳаѐт излари маълум. Бун-
дай органик ҳаѐт излари Ғарбий Австралиянинг қадимий жинсла-
рида топилган. Улар кўкяшил сувўтлари – строматолитлардан ибо-
рат. 
Кўкяшил сувўтлари - цианофитлар - органик ҳаѐтнинг энг 
содда қадимий вакиллари ҳисобланади. Микроскопик ипликка 
ўхшаган ҳосилалар бир ҳужайрали цианофитларнинг карбонатли 
пўстлоғи (строматолитлар ва онколит) саналади. Ушбу кўкяшил 

---

356 
сувўтларининг ҳаѐт-фаолияти маҳсулотлари ѐши 3,5 - 3,0 млрд йил 
бўлган ѐтқизиқларда учрайди. 
Фойдали қазилмалари. 
Архей жинсларида фойдали 
қазилмалар кўп эмас. Бу бир томондан шу жинсларнинг кам 
тарқалганлиги ва иккинчи томондан мантиядан ер пўстига 
маъданли 
элементлар 
чиқарилишининг 
секинлиги 
билан 
тушунтирилиши мумкин. Архей ѐшидаги энг муҳим фойдали 
қазилмалар бўлиб Fe, Mn, Аu, ҳамда Сr-Ni - Ti, Co, Сu ва графит 
конлари ҳисобланади. 
Ётиш шароитлари бўйича улар вулкан ѐтқизиқларининг 
яшилтошли қамбари ва пегматит конларига бўлинади. Пегматит 
конларида фақат Li ва Be маълум. Яшилтошли қамбар учун темир 
маъданлари, олтин-кварцли ва олтин-теллуридли гидротермал ва 
Сu, Pb - Zn - Sb сульфидли маъданлари, ўтаасосли ва асосли 
интрузиялардаги хромит ва Ni -Со конлари характерли. 
Таянч тушунча ва иборалар: 
 
Геохронологик табақалар, геодинамика, тектогенез, орогенез, архей, 
протерозой,
 
криптозой, токембрий, акрон, эон, эра, давр, эпоха, аср, 
платформа, қалқон, бурмали қамбарлар, кулранг гнейслар, протопўст, 
яшилтошли қамбарлар, строматолитлар. 
Назорат саволлари: 
 
Токембрий қандай табақаланади? 
Проконтинентал пўст деганда нимани тушунасиз? 
Кулранг гнейслар қанақа жинслар? 
Кулранг гнейслар қаерларда тарқалган? 
Эрта архейда атмосфера ва гидросфера мавжуд бўлганми? 
Яшилтошли қамбарлар қанақа структуралар ҳисобланади? 
Яшилтошли қамбарлар қанақа жинслардан таркиб топган? 
Кўкяшил сувўтлари қачон пайдо бўлган? 
Архей жинслари билан қандай фойдали қазилмалар боғлиқ? 

---

357