Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

188- расм. Торф ѐтқизиғи. 
Хемоген чўкиндилар ботқоқликларда жуда кам ҳосил бўлади 
ва улар муайян компонентларнинг ерости сувлари билан 
келтирилиши билан боғлиқ. Калций карбонат миқдори юқори 
бўлган қаттиқ грунт сувлари билан тўйинадиган пасттекислик 
ботқоқликларида оҳактош линзалари ҳосил бўлади. Эриган 
темирли бирикмалардан тикловчи муҳитда сидерит таркибли 
ботқоқли темирли маъданлар, оксидловчи муҳитда эса қўнғир 
темиртошлар ҳосил бўлади. 
Ботқоқлик ѐтқизиқлари орасида асосан торф амалий аҳамиятга 
эга. У электростанцияларда ѐқилғи сифатида, кимѐ саноатида бир 
қатор органик бирикмалар (аммиак, спирт, фенол, парафин ва б.) 
олиш учун, қишлоқ хўжалигида эса тупроқни ўғитлаш, қурилишда 
иссиқлик сақловчи плиталар ишлаб чиқаришда фойдаланилади. 

---

344 
Қадимий ботқоқликларда кўп миқдорда кўмир ҳосил бўлган. 
Улар диагенез ва метаморфизм жараѐнлари туфайли торф 
ѐтқизиқларининг кейинги кўмирлашиши натижасида ҳосил бўлган. 
Кўмирлашиш даражасининг ошиб бориши бўйича кўмирнинг 
қуйидаги ҳосил бўлади: қўнғир кўмир (67-78 % углерод) - 
тошкўмир (75-97 %) - антрацит (92-97 %). Торфдан келиб чиққан 
барча кўмирлар гумусли ва сапропелитдан ҳосил бўлганлари эса 
сапропелли кўмир дейилади. 
Қадимий 
денгизбўйи 
текисликлари 
ботқоқликлари 
шароитларида шаклланган кўмирли ҳавзалар 
паралик
(юнонча 
«паралиос» - соҳилбўйи), континентлар ичидагилари эса 
лимник
ҳавзалар дейилади. 
Геологик тарихда кўмир ҳосил бўлиш қуруқлик ўсимликлари 
ривожлана бошлаган девон давридан бошлаб кузатилади. Энг фаол 
кўмир тўпланиш карбон, перм, юра ва палеоген даврларига тўғри 
келади. 
Таянч тушунчалар ва иборалар 
 
Тасмали гиллар, гумус, абразия, сапропел, паралик, лимник, 
сапропелит, торф, торфяник, диатомитлар, қўнғир кўмир, 
тошкўмир