O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Toshkent to`qimachilik va yengil sanoat instituti

 
 
 

---

3. Vertikal integratsiya 
Vertikal integratsiya - shunday usulki, bu usul yordamida kompaniya 
texnologik zanjirda o’z chiqish bosqichlarini (orqa integratsiya) yoki uning kirish 
bosqichlarini (oldinga integratsiya) tashkil qiladi.(11-rasm). 
2-rasm. Texnologik zanjirning bosqichlari va vertikal integratsiya 
yo’nalishlari 
 
 
 
 
 
Xom-ashyo Dastlabki
Sotish 
Butlovchi tayyorlov 
Taqsimot
Sotish
buyumlar
 
Integratsiya to’liq va tor bo’lishi mumkin. To’liq integratsiyada barcha kirish 
yoki 
chiqishlar 
birlashadi. 
Tor 
integratsiyaga 
kompaniyaning 
kirish 
elementlarining bir qismini sotib olishi va qolganlarini o’z kuchlari bilan ishlab 
chiqarishi misol bo’la oladi. 
Vertikal integratsiyadan foydalanadigan kompaniya odatda o’zining asosiy 
dastlabki biznesiga xos raqobatli pozitsiyani kuchaytirish istagi bilan izoxlanadi. 
Bunga quyidagilar sabab bo’ladi: 
- 
xarajatlardan tejash; 
- 
integratsiyalanayotgan 
ishlab 
chiqarishlarda 
bozor 
qiymatidan 
chetlanish; 
- 
sifat nazoratini yaxshilash; 
- 
o’z texnologiyasini himoyalash. 
Yig’ish 

---

Ammo vertikal integratsiyaning salbiy tomonlari xam bor. Ularning ichida 
eng muximi quyidagilardir: 
- 
ortiqcha xarajatlar; 
- 
texnologiyalar tez almashgandagi yo’qotishlar; 
- 
talabning mavxum bo’lgandagi yo’qotishlar. 
Agar kompaniyaning tashqi arzon ta'minot manbalari mavjud bo’lib, o’z 
ishlab chiqarishidan foydalansa, vertikal integratsiya xarajatlarni ko’paytirib 
yuborishi mumkin. Bu kompaniya ichida raqobatning yo’qligi sababli xam yuz 
berishi mumkin bo’lib, bu uning sho'ba korxonalarini (yetkazib beruvchilarni) 
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga undamaydi. 
Texnologiya keskin o’zgarganda kompaniyaning eskirgan texnologiyaga 
bog’lanib qolish xavfi vujudga keladi. Talab doimiy bo’lganda yuqoriroq 
integratsiya darajasi mahsulot ishlab chiqarishni ishonchliroq ximoyalash va 
muvofiqlashtirishga imkon beradi. Talab beqaror va mavxum bo’lganda vertikal 
integratsiyada bunday muvofiqlashtirish qiyin bo’ladi. Bu boshqaruv qiymatining 
o’sishiga olib kelishi mumkin. Bunday sharoitlarda tor integratsiya to’la 
integratsiyaga qaraganda xavfsizroq, bo’lib chiqishi mumkin. 
Shuni xam qayd qilib o’tish lozimki, tor integratsiya to’la integratsiyaga 
qaraganda xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi. Bu esa ma'lum sharoitlarda 
kompaniyaga vertikal integratsiyani kengaytirishga imkon beradi (12-rasm). 
Ammo, 
umuman 
olganda, 
tor integratsiya boshqaruv xarajatlarini 
kamaytirishi mumkin bo’lsa-da, u xarajatlarni batamom bartaraf qila olmaydi. 
Kompaniya bunga teskari strategiya sifatida yetkazib beruvchilar yoki 
iste'molchilar bilan uzoq muddatli kontraktlardan foydalanishi mumkin. Bunday 
aloqalar kredit majburiyatlardan yoki ishlab chiqarishni rivojlantrishga garov 
investitsiyalardan foydalanishda ayniqsa katta samara beradi. Bu boshqaruv 
xarajatlarini oshirmay turib, vertikal integratsiya samarasiga erishishga imkon 
beradi. 

---