O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Toshkent to`qimachilik va yengil sanoat instituti

 
2. Diversiyalashni qo’llash. 
Diversiyalashning tub maqsadi aksionerlar uchun qadriyatlar yaratish 
hisoblanadi. Yagona korporativ tizimga birlashgan firmalar guruhi ularning xar biri 
beradigan samaradan ko’prok samara bermas ekan, diversiyalash aksiyalarning 
daromadliligini oshirmaydi. Agarda "A" kompaniya "B" kompaniyani sotib olish 
bilan diversiyalanar ekan va ular oladigan foyda ular birlashishidan oldin oladigan 
foyda summasidan oshmas ekan, bunday diversiyalash muvaffaqiyatsizdir. "A" 
kompaniyaning omonatchilari 2+2=4 natijani o’z mablaglarini "B" kompaniya 

---

aksiyalariga qo’yib xam olishlari mumkin edi. Lekin, diversiyalash natijasi 2+2=5 
samarasini bermas ekan, aksiyaning daromadliligi oshmaydi. 
Korporativ boshqaruvchilar diversiyalash bo’yicha u yoki bu qarorlar aksiya 
daromadliligini oshirishga qodir ekanligini, quyidagi uchta mezondan foydalanib 
baholashlari mumkin: 
1. 
Jozibadorlik mezoni. Diversiyalash uchun tanlangan tarmoq qo’yilgan 
mablag’lardan yaxshi foyda olish nuqta nazaridan jozibali bo’lishi kerak. 
2. 
"Kirish uchun xarajatlar" mezoni. Foyda olish saloxiyatiga zarar 
yetkazmaslik uchun tarmoqqa kirish xarajatlari u darajada yuqori bo’lmasligi 
lozim. 
3. 
Qo’shimcha manfaatlar mezoni. Faoliyatda yangi raqobat ustunligini 
barpo etish uchun kompaniya ma'lum xarakatlarni amalga oshirishi zarur. 
Diversiyalash bilan shug’ullanuvchi korporativ boshqaruvning strategik 
tanlovi diversiyalashning quyidagi strategiyalarida namoyon bo’ladi: 
1. 
Yangi tarmoqqa kirish strategiyasi. 
2. 
Turdosh tarmoqlarga diversiyalash strategiyasi. 
3. 
Noturdosh tarmoqlarga diversiyalash strategiyasi. 
4. 
Qisqartirish va tugatish strategiyasi. 
5. 
Qayta tarmoqlashtirish, qayta tiklash va tejamkorlik strategiyasi. 
Birinchi uchta strategiya diversiyalash usullarini o’zida jamlaydi, to’rtinchi 
va beshinchisi esa diversiyalanib bo’lingan kompaniya pozitsiyalarini 
mustaxkamlash strategiyasidir. 
Diversiyalashning ikkita asosiy turi - bog’liq va bog’liq bo’lmagan turlari 
mavjud. Bog’liq diversiyalash kompaniya faoliyatidagi biznesning mavjud sohalari 
(masalan, ishlab chiqarish, marketing, moddiy ta'minot yoki texnologiya) bilan 
bog’liq, bo’lgan yangi sohadir. 
Bog’liq bo’lmagan diversiyalash - faoliyatning, biznesning mavjud sohalari 
bilan ochiqdan-ochiq, aloqasi bo’lmagan yangi sohasidir. 
Diversiyalash quyidagi yo’llar bilan amalga oshirilishi mumkin: 
- 
ichki kapitallar bozori orqali; 

---

- 
qayta tarkiblashtirish orqali; 
- 
funksiyalar yoki resurslarni taqsimlash orqali. 
Ichki kapitallar bozori yordamidagi diversiyalash fond bozori waysi 
funksiyalarni bajarsa, ayni shu funksiyalarni bajaradi. Ichki kapitallar bozorida 
korporatsiya quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: 
- 
korporatsiya 
xo’jalikning o’rta bo’g’ini tarkibidagi strategik 
rejalashtirish funksiyalarini bajarish; 
- 
moliyaviy maqsadlarni belgilab olish va xo’jalikning o’rta bo’g’ini 
faoliyatini kuzatib borish; 
- 
korporativ kapitallarni raqobatlashuvchi o’rta korxonalar o’rtasida 
joylashtirish. 
Bunday sharoitlarda o’rta korxonalar asosiy idoraning fakat moliyaviy 
nazorati ostida bo’lgan mustaqil daromad markazlari vazifasini bajaradi. 
Qayta tarkiblashtirish strategiyasi ichki kapitallar bozori strategiyasi 
turlaridan biridir. Ular o’rtasidagi farq korporatsiyaning o’rta korxonalar 
faoliyatiga aralashuv darajasidadir. Qayta tarkiblanadigan korxonalar odatda 
tashkil qilish va rivojlantirish jarayonida yomon boshqarilgan bo’ladi. Maqsad 
ularga o’z faoliyatini faollashtirishda yordam berish, o’rta korxonalar darajasida 
yangi strategiyalarni rivojlantirish ,va kompaniyaga yangi moliyaviy va texnologik 
resurslarni kiritishdan iboratdir. 
Resurslarni qayta taqsimlash yo’li bilan amalga oshiriladigan diversiyalashni 
mavjud va yangi o’rta korxonalarning bir yoki bir necha muxim funksiyalari 
o’xshash bo’lgan xollarda amalga oshirish mumkin. Resurslarni qayta 
taqsimlashdan maqsad kompaniya faoliyatidagi umumiy ishlab chiqarish, taqsimot 
kanallari, ilgari surish vositalari, ITTKI va shu kabilardan foydalanishda 
sinergizmni amalga oshirishdir. Shunday qilib, xar bir o’rta korxonalarga ushbu 
masala mustaqil xal qilingandan ko’ra kamroq xarajatlar talab qilinadi. 
Kompaniya - faoliyatini diversiyalashda bunday kompaniyani boshqarish 
qiymatini ham hisobga olish talab qilinadi. Ushbu xarajatlar o’rta korxonalar soni 
va ular o’rtasidagi koordinatsiya zarurati bilan aniqlanadi. Masalan, ma'lum bir 

---

sinergizm mavjud bo’lgan 12 ta o’rta korxonadan iborat kompaniyadagi boshqarish 
xarajatlari sinergizm bo’lmagan 10 ta o’rta korxonadan iborat kompaniyadagiga 
qaraganda ko’proq, bo’ladi (1-rasmga qarang). Koordinatsiyaga extiyoji kuchli 
bo’lgan kompaniya o’z mavqeini o’rta korxona sinergizmi orqali kuchaytirishga 
intilmoqda, deb faraz qilaylik. Koordinatsiyaga bo’lgan extiyoji unchalik kuchli 
bo’lmagan kompaniya esa ichki kapital bozori yoki qayta strukturalash 
strategiyasiga rioya qiladi.