Adabiyotshunoslikka

II b o b
BADIIY ADABIYOTNING M A ZM UNI VA SHAKL1
ADABIY OBRÀZ
Adabiyotning mazmuni haqida tushuncha
Badiiy adabiyotning mavzusi va maqsadi orasida uzviy bogMiqlik mavjudligi 
sababli yozuvchi o ‘z bilimi va qarashlari nuqtayi nazaridan aks ettirgan voqea- 
hodisalar, his-tuyg‘ular, o ‘y-fikrlar adabiyotning m azm uniga ham kiradi. Buni 
ulug* hind yozuvchisi R o b in d ran at T agor “A dabiyotning m azm un i” nom li 
m aqolasida ju d a yaxshi tushuntirib bergan edi: “Tashqi dunyo bizning ongi- 
mizga ta ’sir qilib, u n d a boshqa bir dunyoni vujudga keltiradi, bu dunyo tashqi 
dunyodan hosil boMgan bo'yoqlar, obrazlar, tovushlarva boshqalarga liq to ‘la 
bolishi bilan birçja, bizning yaxshilik va yomonlik to ‘g‘risidagi tushunchalarimiz 
ham , q o ‘rqish, ajablanishlarim iz, qayg'u va shodliklarim iz ham u bilan 
cham barchas bogMiq, uning turli-tum an tashqi ifodasi m a’naviy dunyomizdagi 
xazinamizga bog‘liqdir” .
Y ozuvchining “ subyektiv” bahosi, fikrlari badiiy m azm unni vujudga 
keltirishda katta aham iyatga ega. S an’at asarining m azm uni subyektiv ibtidosiz 
vujudga kelishi m um kin emas. Xuddi shuningdek, yozuvchi Oybek ham o ‘zining 
“ Navoiy” rom anida XV asrdagi sharoitning butun niurakkabligi, ham m a asosiy 
ziddiyatlari bilan q a m ra b oigan bo‘lsa-da, u davrga o ‘z dunyoqarashi, bilimi 
nuqtayi n a z a rid a n yondashganligi sir emas.
Asarda tasv irlan g a n h odisalar va ifodalangan g ‘oyalar uning m azm u nini 
tashkil etadi. M an a shu ikki to m o n , ya’ni aks ettirilgan hodisalar va yozuvchi 
g ‘oyalari uzviy birikib ketgandagina, kitobxonning qalbini va ongini boyitadigan 
g'oyaviy m azm un vujudga keladi.
A gar asard a n im a la rd ir tasvirlansa-yu, u lar vositasida q and ay d ir fikr 
ifodalanm asa, aks ettirilgan voqea-hodisalar kitobxon uchun m a’nosiz bo'lib 
qoladi. A ksincha, asa rd a yozuvchining o ‘y-fikrlari, m ushohadalari mavjud 
bo‘lsa-yu, m uayy an hayotiy hodisalardan keltirib chiqarilmasa, ular kitobxon 
uchun m av h u m , ishonilishi qiyin, q u r u q g ‘oyaiar b o ‘lib qoladi.
Tasvirlanuvchi va ifodalanuvchi tom onlar o ‘rtasidagi uzviy aloqadorlik hatto 
lirikada ham o ‘z kuchini saqlaydi. M a’lumki, lirikada shoirning his-tuyg‘ulari, 
o ‘y-fikrlari asosiy o ‘rinni egallaydi. Lekin ular ham voqelikning turli tomonlariga 
bog‘liq b o ‘ladi.
B undan a y o n boMadiki, lirik asarlarning boy m azm unini kitobxonga 
yetkazishning m u h im shartlaridan biri - shoirlarning o ‘z h is-tuyg ‘ularini 
ifodalash u c h u n ju d a oz m iqdordagi so ‘zlar vositasida ularning jon li obrazini

---

hosil etishlaridir. Masalan. shoir Ham id Olimjon “0 ‘zbekiston” nomli she’rida 
o ‘ikam izninggo‘zal tabiatidan qalbida tug'ilgan his-tuyg‘ularini quruq bayon 
qilib q o ‘ya qolm aydi, balki ularning jo nli o brazin i gavdalantiradi. S huning 
uchun ham , bu his-tu y g 'u lar osonlik bilan kitobxon qalbidan jo y o lad i.
Qisqnsi, badiiy asa r m azm uni obyekiiv va sub yek iiv ibtidoning aks 
ettirilgan va ifodalangan tom onlari birligidan iborat. Asarda aks ettirilgan hayotiy 
hodisalar, qalamga olingan mavzu, ifodalangan g ‘oya va yozuvchining ularga 
m unosabati uning m azm unini hosil etadi. Shuni anglab olgandan so'n g b ad iiy
asarshakli va u bilan m azm un orasidagi m unosabat masalasiga o ‘tish m umkin.