|
Ishdan maqsad:
Biomassalarni ajratish usullarini o’rganish.
Kerakli asbob va uskunalar:
Elektiv muhitli ozuqalar, biobaze boks.
Ishning nazariy qismi:
Mikrosuvo’tlarining jahon hamjamiyatida tutgan o’rni
Hozirga kelib rivojlangan davlatlarning aksariyati (AQSH, Xitoy, Yaponiya,
Germaniya) yuqorida sanab o’tilgan va boshqa sanoatdagi muammolarni
mikrosuvo’tlari asosida yecha boshladilar. AQSH hamda Xitoy biotexnologik mikro
suv o’tlari o’stiruvchi katta fabrikalar soni yil sayin ortib bormoqda. Xitoyda
joylashgan “State Science and Technology Commission” kom’aniyasi yiliga 500
tonna S’irulina yetishtiradi.
2.1-rasm
. AQShning Texas shtatida mikrosuvo’t yetishtirish fabrikasi
Ishni bajarish tartibi
:
Mikroorganizmlar biomassasini kompleks qayta ishlash
bir necha bosqichdan iborat. Birinchi bosqich – bu ekstraktsiya. Bu bosqichda
xujayradan ajratib olmoqchi bo’lgan asosiy moddani xususiyatlariga qarab erituvchi
shu moddani to’la ekstraktsiyasini ta’minlab beruvchi pH– ko’rsatgichi, harorat va
x.k. tanlab olinadi. Ekstraktsiya bo’luvchi birikmalarni fizik-kimyoviy xususiyatlari,
ularni qaysi birikmalar sinfiga mansubligidan foydalanib, ekstraktsiya jarayoni
bosqichma-bosqich olib borilishi ham mumkin. Dastlab suv bilan, tuzlik eritma,
organik erituvchilar bilan va x.k. Ekstraktsiya vaqtida kerakli modda fermentativ
o’zgarishlarga uchrab qolmasligiga ehtibor berish kerak, xususan bio’olimerlarni
parchalanishi (oqsil, polisaxaridlar, lipidlar, nuklein kislotalar va x.k.) oldini olish
kerak. Komponentlarni qayta ishlash chizmasi, qaysi moddaga ustuvorlik berilishiga
qarab chiziladi. Bu maqsadda har xil texnologik usullardan foydalaniladi:
cho’ktirish, har xil erituvchiga o’tish, adsorbtsiya, kontsentrlashtirish (quyultirish),
xromatografiya v x.k. Erituvchini to’g’ri tanlash ham katta ahamiyatga ega. Kerakli
moddani cho’kmaga tushurish, aksincha cho’kmani eritib, moddani suyuqlikga
o’tkazish, filg’trlash, membranalardan o’tkazish ham eng muhim texnologik
bosqichlardan hisoblanadi. Membranalarni to’g’ri tanlash nafaqat moddani ajratib
olish, balki uni tozaroq holatda tayyorlash imkoniyatini beradi. Bio’olimerlarni
molekulyar massasiga, ion almashishiga, izoelektrik nuqtasiga, affiligiga (biologik
mosligiga) qarab ajratish usullari ham zamonaviy biotexnologik jarayonlarda tobora
keng qo’llanilib bormoqda. Kichik va katta molekulalik moddalarni bir-biridan
ajratish uchun ko’’roq yuqorimolekulali moddalarni organik erituvchilar yordamida
cho’kmaga tushurib olish tavsiya etiladi. Ekstraktlardan kerakli moddalarni ajratib
olinishi yana bir yo’li – bu haroratbilan ishlov berishdir. Ekstrakt yuqori haroratda
ushlab turilganda, tem’eraturaga chidamsiz bo’lgan moddalar denaturatsiyaga
uchrab, cho’kmaga tushadilar. CHo’kmani esa, maqsad va imkoniyatlardan kelib
chiqqan holda yoki filg’trlab, yoki membranalardan o’tkazib, yoki tsentrifugalar
yordamida ajratib olinadi. Li’idlar va stirinlar organik erituvchilar yordamida
ekstraktsiya qilib olinadi. Buning uchun xloroform, efir, metanol, etanol va boshqa
erituvchilardan foydalanish mumkin. Bu bosqich eng kerakli bo’lib, boshqa
moddalarni ekstraktsiyasiga halaqt qiluvchi lipid, fosfolipid, sterinlarni murakkab
efirlari, ditriglitseridlar, yog’ kislotalaridan qutulish imkonini beradi. Eritmalarni
denukleinizatsiya (nuklein kislotalarni ajratib tashlash) bosqichi ham eng muhimdir.
Bu bosqichda ‘olimerli va oligomerli nuklein kislotalari ajratib olinadi. Bu fraktsiya
suvda eruvchi ‘e’tidlar, azotli asoslar, nukleotidlar, oligonukleotidlar, nukleozidlar
va boshqa moddalar ham saqlaydi. Xujayra ichidagi ‘ast molekulali moddalarni
ajratib olish uchun, biomassani avtoliz qilish usulidan keng foydalaniladi. Avtoliz –
bu xujayra bio’olimerlarini (oqsil, karbon suv, li’idlar, nuklein kislotalar,
‘olisaxaridlar) tabiiy ‘archalanishidir. Avtoliz xujayra ichidagi fermentlar
yordamida amalga oshib, suvda erimaydigan yuqorimolekulali moddalarni, suvda
eruvchi monomerlarga aylantirib beradi. Bundan tashqari jarayonni yanada
yumshoqroq sharoitda, tezroq o’tkazish maqsadida tashqaridan ferment eritmalari
aralashtiriladi. Muayyan fermentlar tahsirida tegishli bio’olimerlar tez ‘archalanadi.
Bunday yo’l ko’’incha xayvonlar va qushlarni yemiga qo’shimcha moddalar
tayyorlashda ishlatiladi. [4]
3-Laboratoriya ishi
Do'stlaringiz bilan baham: |
