Urganch davlat universiteti bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti «biotexnologiya»

Zamburug’larni o’stirish uchun qattiq ozuqa muhiti tayyorlash 
Mikroorganizmlarni yig’ish, ajratish va saklash xususiyatlarini o’rganish va 
mikdorini aniklash uchun sun’iy ozuqa muxitlaridan foydalaniladi. Ozuqa muxitlari 
deb tarkibida tirik xujayraning hamma ximiyaviy kom’onentlari xujayra tomonidan 
osonlik bilan o’zlashtiriladigan shaklda tutgan aralashmaga aytiladi. Deyarli barcha 
ozuqa muxitlarning tarkibida organogen (S, N, O
2
, M) R, Su, K, Mg, /e, Sa kabi va 
ko’p elementlari mavjuddir. Tayyorlanish uslubi va undagi mahsulotlarning 
tarkibiga karab ozuqa muxitlari tabiiy va sun’iylarga bo’linadi. Tabiiy ozuqa 
muxitlari sabzavot, mevalar va ularning kaynatmalari, sut, go’sht va baliklardan 
tayyorlangan sho’rvalar va boshkalar kiradi. Sun’iy ozuqa muxitlari esa oziq-ovqat 
mahsulotlariga tegishli ishlov berilib va ularga ko’shimcha moddalar ko’shib 
(shakar, ‘enton) tayyorlanadi. Fizik xossalari bo’yicha ozuqa muxitlari suyuk va 
kuyultirilgan bo’ladi. Ozuqa muxitlarining tayyorlash maksadiga karab gru’’aga 
bo’linadi: Oddiy yoki universal ko’pchilik mikroorganizmlar uchun yaroklilari. 
Maxsus ozuqa muxitlari-universal ozuqa muxitlarida yomon o’sadigan yoki 
umuman rivojlanmaydigan turdagi mikroorganizmlarni o’stirish uchun (shakarli 
go’sht peptonli bullion streptokokklar uchun, suslo-turushlar va zamburug’lar 
uchun). Differentsial diagnostic o’rganilayotgan mikrobning sof kulturasini turini 

---

aniqlashda foydalaniladigan (ichak tayoqchalari gruppasi uchun ENDO muxiti). 
Elektiv tanlangan fakat ayrim turdagi mikroorganizmlarni o’stirish uchun 
foydalaniladigan elektiv muxitlarga ekilgan turli xildagi mikrob urug’larningayrim 
gru’’alari uchun muxit kulay va ular tez rivojlanadi). Boshka turdagi 
mikroorganizmlar gruppasi esa nokulay sharoitda rivojlanadi. Elektiv muxitlar 
mikroorganizmlarni tabiatdagi yashash joylaridan ajratish va ularni yig’ish uchun 
ishlatiladi. Har kanday ozuqa muxitlarining sifat ko’rsatkichlari bu kerakli mikdorda 
ozik moddalarning bo’lishi, ma’lum pH reaktsiyasi, absolyut sterillik, namlik, 
shaffoflik va xokozolardir. Bakteriologiyada universal ozuqa muxitlaridan biri 
go’sht peptonli kaynatma hamda go’sht peptonli agardir. Ularning tayyorlanishi 
uchun go’shtning suvdagi ekstraktsiyasidan foydalaniladi. Quyida ozuqa muxitlarini 
tayyorlash uslublari keltirilgan. 1. Go’sht peptonli bulion-go’sht peptonli kaynatma 
tayyorlash: 500 gr yangi sof go’shtni (yog’, suyak va paysiz) maydalab sirlangan 
idishga solib ustiga 1 l. vodorod suvi kuyib. 15
o
C haroratda 12 soat yoki 50
o
C da 
30 minut koldiriladi. Ivib kolgan oksil ipchalari filtirlab, filg’tr sikib olinib, 
taxlangan filtrdan kayta o’tkazib, 1l xajmga yetkaziladi. Hosil bo’lgan go’sht 
kaynatma 10gr pepton 5gr osh tuzi ko’shib pepton erib ketgunga kadar kizdiriladi. 
Issik suyuklik soda yordamida bir oz ishqorlanadi (lakmus kog’ozi nim kizil rang 
berguncha). So’ngra kaynatma 30 min. Avtoklavda kizdirib ivigan oksil i’lari 
filtrlanadi. Qaynatmani tiniklashtirish uchun o’nga avtoklavga solishdan oldin 
1dona tuxum oqsili qo’shib aralashtirib, so’ng filtrlanadi. Tiniq qaynatma 
probirkalarga solib sterilizatsiya kilinadi. Go’sht kaynatmasidan turli xil ozuqa 
muxiti glyukozali yoki shakarli tayyorlanadi, buning uchun 1-2 glyukoza ko’shish 
kifoya (anaerob mikroorganizmlar uchun).