Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

o'quvchining diqqati badiiy tilga o'xshab chalg'itilmaydi, axborot-
mulohaza, fikr, tafakkurga oid mushohadalar, isbot, raqamlar,
formula, «ilm iysim on» qoliplar ma’lum doira-standart, qurilmalar,
83

---

yangi ilmiy mazmundan iborat bo'ladi. Albatta, shunday olimlar
uchraydiki - ajoyib uslubshunos, masalan, (B.M. Teplov va A .R Lu-
riya) biroq ulardagi qobiliyat badiiy asarlarni bezaydi yoki falsafada
qo‘1 keladi (Ortegu-i-Gasseta, A. Bergson va boshqalar). Matn
hikoyalardan iborat bo‘ladi. Har bir hikoya m a’lum mantiqiy shaklga
ega bo‘ladi. Sababiy bog‘liqlik, masalan, «agar A, unda В» kabi.
Piajening ko‘rsatishicha, psixologiyada ijobiy tushuntirish va salbiy
tushuntirish hozirda ham keng tarqalgan. Hikoya qilishning shunday
mantiqiy shakllari mavjud:
1. Induktiv - ba’zi empirik materialni umumlashtiruvchi.
2. Deduktiv - umumiydan xususiyni mantiqiy keltirib chiqarish
yoki algoritmini tasvirlash.
3. A n alogiya- «transduksiya».
4. Izohlash yoki sharhlash - «tarjima» bir matnning mazmunini,
boshqasini tuzish yordamida ochib berish.
Natijalami ta’riflashning keyingi shakli-geom etrik ta’riflash-
dir. Geometrik (fazoviy, hayotiy, obrazli) ta’riflash ilmiy ma’lumot-
lami kodlashtirish an’anaviy usuli hisoblanadi.
Geometrik ta’riflash matnni to'ldirganligi va tushuntirganligi
sababli u til orqali tasvirlashga «bog‘langandir». Geometrik ta’riflash
ko‘rgazmalidir. U bir vaqtning o ‘zida tajribalarda o ‘rganilayotgan
alohida o ‘zgaruvchilar o ‘rtasidagi munosabatlar sistemasini tasavvur
etishga imkon beradi. Geometrik ta’riflashning axborot hajmi juda
katta.
Psixologiyada ilmiy axborotlami grafik taqdim etishning bir