O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Mikrosporidiyalar – Microsporidia tipi 
Mikrosporidiyalar hujayra ichida parazitlik qiladi, asosan har xil bo‘g‘imoyoqdilarni, 
ba‘zan umurtkali hayvonlar (asosan baliqlar)ni zararlaydi. Bu tipga 900 ga yaqin tur kiradi. 
Sporasida otiluvchi ipi bo‘lishi bilan ular qisman miksosporalilarga o‘xshab ketadi. Lekin 
miksosporidiyalar sporasi yuqorida qayd qilinganidek ko‘p hujayrali, mikrosporidiyalarning 
sporasi bir hujayrali bo‘ladi. Mikrosporidiyalar sporasi juda kichik (4-10 mkm) bo‘lib, qattiq 
pust bilan qoplangan. Spora ichida spiral o‘ralgan ipchasi va ikki yadroli mo‘rtak (
sporoplazma
) 
bor (19-rasm). 
Mikrosporidiyalarning hayot sikli ham miksosporidiyalarnikiga o‘xshash bo‘ladi. 
Sporasi oziq bilan xo‘jayini ichiga tushganida otuvchi kapsuladan otilib chiqqan ipchasi ichak 
epiteliysiga botib kiradi. Ip bilan birga sporadan chiqqan ikki yadroli sporaoplazma epiteliy 

---

hujayrasiga kirib oladi. Xo‘jayin hujayrasida parazit shizogoniya orqali ko‘payib, ko‘p hujayrali 
zanjirni yoki ko‘p yadroli plazmodiyni xrsil qiladi. Shundan so‘ng plazmodiy tanasi va zanjir 
alohida hujayralarga ajralib ketadi. Yadrolar bir marta bo‘lingandan so‘ng har qaysi hujayra ikki 
yadroli bo‘ladi. Hujayra qattiq po‘st bilan o‘ralib, spora hosil qilish jarayonida plazmodiyning 
ikkala yadrosi bir-biri bilan qo‘shiladi. Shundan keyin keladigan sporogoniya jarayonida 
yuqorida ta‘riflangan bir hujayrali sporalar hosil bo‘ladi. Spora ichidagi yadrolarning qo‘shilishi 
jinsiy ko‘payish jarayonidagi jinsiy hujayralarning qo‘shilishiga o‘xshaydi
4
. 
Asalarilarning o‘rta ichagi epiteliy hujayralari, ba‘zan malpigi naychalari, gemolimfasi, 
tuxumdonlari va so‘lak bezlarida 
Nosema apis
parazitlik qiladi. Oval shakldagi parazitning 
uzunligi 5-6 mkm, ichak hujayralarining yemirilishiga sabab bo‘ladi. Kasal arilar yaxshi 
ucholmaydi, kuchsizlanib ko‘pincha halok bo‘ladi. 
Tut ipak qurti nozemasi (
Nosema bombyci
) ifloslangan tut bargi orqali ipak qurtiga 
yuqadi. Ichak epiteliysi orqali qonga o‘tgan parazit qurtning hamma organlarini zararlaydi. 
N.bombyci (19-rasm) qurtlarda "qora son" (
pebrina
) paydo qiladi. Kasal qurtlarning terisi 
qoramtir dog‘lar bilan qoplanadi. Bunday qurtlarning axlati orqali tashqi muhitga juda ko‘p 
sporalar chiqarib, boshqa qurtlarni ham zararlaydi. Kasallangan qurtlar ko‘pincha halok bo‘ladi. 
Kuchsiz zararlangan qurtlar halok bo‘lmasdan pilla ichida g‘umbakka aylanadi. G‘umbakdan 
nozema bilan zararlangan kapalak chiqadi. Kapalak esa zararlangan tuxum qoyadi. Shunday 
qilib, kasallik nasldan- naslga o‘tadi.
Mikrosporidiyalarning ayrim turlari baliqlar muskuli va biriktiruvchi to‘qimalarida 
parazitlik qiladi. Asalari va tut ipak qurtida 
mikrosporidozga
qarshi kurashish asosan profilaktika 
tadbirlaridan iborat. Zararlangan ari oilalari dezinfektsiya qilinadi. Kuchli zararlangan oilalar 
kuydiriladi. Tut ipak qurtida pebrinani oldini olish uchun kapalak tuxumlari tekshirishdan 
o‘tkazib turiladi. Parazit sporasi topilgan to‘dalardagi tuxumlar kuydiriladi.