O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Og‟izaylangichlilar (Rotatoria) sinfi 
Og‘izaylangichlilarning ko‘ pchilik tulari chuchuk suvda erkin, ayrim turlari yopishib 
hayot kechiradi. 1500 dan ko‘ proq turi ma‘lum. Og‘izaylangichlilar ko‘p hujayralilar orasida 
eng mayda hayvonlar hisoblanadi. Tanasi uzunligi odatda 1-2 mm dan oshmaydi. Eng kichik 
vakili 
Ascomorpha minima
uzunligi 0,04 mm ga etadi. Ko‘pchilik turlarining tanasi cho‘ziq, 
ba‘zan sharsimon bo‘ladi. Tanasi aylanuvchi kiprik apparati joylashgan oldingi, ichki organlari 
bo‘lgan gavda va oyoq bo‘limlaridan iborat (71-rasm). Ayrim turlarida oyoq bo‘lmaydi. Og‘zi 
boshi yonida joylashgan. 
Bosh aylangich apparati odatda boshi uzra ikki doyra hosil qilib joylashgan kipriklardan 
iborat. Kipriklarning birinchi qatori og‘iz oldidan, ikkinchisi og‘iz orqarogzaidan o‘tadi. 
Kipriklarning bir meyorda yelpinishi tufayli ular suzadi va suvdagi oziq moddalar og‘izga 
haydaladi. Gavda bo‘limi birmuncha tig‘izroq kutikula bilan qoplangan bo‘ lib, har xil 
o‘simtalarga ega bo‘ladi. Dum, ya‘ni oyoq bo‘limi ikkita ayri o‘simta bilan tugallanadi. Ayrisi 
yordamida ular substratga yopishib oli-shi yoki goh ayrisi goh og‘izaylangichi yordami 
substratga damba-dam yopishib, gidra singari odimlab harakat qilishi mumkin. 
Tana bo‘ shlig‘i suyuqlik bilan to‘ lgan. Hazm qilish sistemasi oldingi, o‘rta va orqa 
ichakdan iborat. Halqum devori kipriklar bilan qoplangan. Halqum kengayib jig‘ildon, ya‘ni 
mastaksga aylanadi. 
Mastaks
devori xitindan iborat jag‘lar hosil qiladi. Mastaksga so‘lak bezlari 
yo‘li ochiladi. Mastaks oshqozonga yoki o‘rta ichakka ochiladigan qizilo‘ ngach bilan 
bog‘langan. Oshqozonga bir juft oshqozon bezlari yo‘li ochiladi. Ichak kloaka bilan tugaydi. 
Og‘izaylangichlilarning hayot sikli erkak va urg‘ochi ljinsiy naslini partenogenetik nasli 
bilan gallanishi orqali boradi. Qishlab chiqqan tuxumlardan bahorda partenogenetik urg‘ochilari 
paydo bo‘ladi. Ular ham o‘z navbatida partenogenetik urg‘ochilar hosil qiladi. Bir necha 
partenogenetik nasldan so‘ng jinsiy urg‘ochisi rivojlanib chiqadi. Ular odatdagidan 2-3 marta 
kichik tuxumlar qoya boshlaydi. Bunday tuxumlardan mayda erkak individlar rivojlanib chiqadi. 
Urug‘langan urg‘ochilar endi qalin qobiq bilan o‘ralgan yirik tuxumlar qoyadi. Tuxumlar qishlab 
qolib, bahorda ulardan yana partenogenetik urg‘ochilari paydo bo‘ladi. Hayot siklida