O`zbek tili sintaksis shuxrat sotvoldiyev 33 210 87 88 Sintaktis So

O`ZBEK TILI SINTAKSIS 
SHUXRAT SOTVOLDIYEV 33 210 87 88 
Bir xabarni ifodalovchi gap sodda gap hisoblanadi. Birdan ortiq xabarni 
yaxlitlashtirib ifodalaydigan gap qo‘shma gapdir. Sodda gapda shakllangan (zamon,
shaxs-son, mayl, tasdiq-
inkor belgisiga ega bo‘lgan) kesim bitta, qo‘shma gapda 
birdan ort
iq bo‘ladi.
EGA va KESIM 
Bitta shakllangan kesimga ega bo‘lgan gap sodda gapdir. Sodda gapda to‘liq
shakllangan kesim bitta bo‘ladi. Ega va hol to‘g‘ridan to‘g‘ri kesimga bog‘lanadi. 
Aniqlovchi ot b
ilan ifodalangan har qanday bo‘lakka bog‘lanaveradi. To‘ldiruvchi esa 
fe’l bilan ifodalangan bo‘laklarga bog‘lanadi.
KESIM 
Kesim ifodalanishiga ko‘ra fe’l kesim va ot kesimga ajraladi.
Fe’l kesim sof fe’l va ba’zan ravishdosh bilan ifodalanadi:
1. Hasad bilan g‘azab ikki qanot bo‘lib harakatga kelsa, toza va chiroyli hayotlarni xira 
va kuduratli qilib yuboradi. 
2. Ishning boshi 
–
boshlanguncha. Eslatma: -
guncha qo‘shimchasini olgan 
ravishdoshgina k
esim bo‘lib kelishi mumkin.
Fe’ldan boshqa so‘z turkumlari (ot, sifat, son, olmosh, ravish, taqlid so‘z) bilan, 
shuningdek, fe’lning harakat nomi va sifatdosh
shakli bilan ifodalangan kesim ot 
kesim deyiladi: 
1) ot bilan: Axloqi zamimalarning eng zararligi hasaddur. (A. Avloniy); 
2) sifat bilan: Usti yaltiroq, ichi qaltiroq. (Maqol); 
3) son bilan: Ikki o‘n besh –
bir o‘ttiz. (Maqol);
4) olmosh bilan: O‘zim har joydaman, ko‘nglim sandadur. (Qo‘shiq);
5) ravish bilan: Savobning eshigi ko‘p. (Maqol);
6) mo
dal so‘z bilan: Ish bor, vaqt yo’q.
7) harakat nomi bilan: Burchimiz 
–
a’lo o‘qish;
8) sifatdosh bilan: Yigit kishining uyalgani 
–
o‘lgani; (Maqol);
9) taqlid so‘z bilan: Ko‘chada odam g‘ij
-
g‘ij;
10) undov so‘z bilan: Endi uning holiga voy.
Fe’l kesim ish
-harakatni, ot kesim predmetning turi yoki belgisini ifodalaydi. 
Kesimlar tuzilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: sodda kesim va murakkab kesim.
Bir so‘z bilan ifodalangan kesim sodda kesimdir: Paxta va tilladan yurt bezanadi.
Rost gapir. Haqiqat achchiq. 
Birda
n ortiq so‘zdan iborat kesim murakkab kesim deyiladi:
1. O‘zbekiston –
kelajagi buyuk davlat. 2. Sadafdan inju, ilondan zahar hosil bo‘ldug‘i 
kabi rostlikdan foyda, xiyonatdan zarar hosil bo‘lur. 3. To‘y –
bahor kelganda. 4. Hamma 
gap 
–
mening yo‘qligimda.
Yordamchi so‘zlar (ko‘makchi fe’l, bog‘lama, nisbiy so‘z va b.) ham murakkab 
kesimni shakllantiradi. 

---