Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

 
 
Postkyeynschilar nazariyalari. 
Yangi mumtoz maktab vakillari nazariyalarining 
ma’lum darajada rivojlangan bо‘lishiga qaramasdan kyeynschilar ta’limoti yangi sharoitlarga 
muvofiq rivojlanishda davom etmoqda. 1970-yillarda postkyeynschilar yо‘nalishi shakllandiki, 
uning yirik namoyandalari qatoriga AQSHda X.Minskiy, R.Klauer, BuYuk Britaniyada – 
N.Kaldor, G.SHekl va boshqalarni kiritish mumkin. Bu yо‘nalish ham yangi kyeynschilarning va 
ham yangi maktab vakillarining asosiy qoidalarini tanqid ostiga oldi. Postkyeynschilar 
nazariyasining asosini hamon Moliya mexanizmi yordamida davlat aralaShuvini kengaytirish 
g’oyasi yotmoqda. Moliyaviy siyosat asosiy siyosatga aylanmog’i va u monopoliyalar faoliyatini 
cheklashga hamda harbiy xarajatlarni qisqartirishga yо‘naltirilgan bо‘lmog’i lozim.
“Daromadlar siyosati”da ular sosial islohotlarni amalga oshirish va sosial muammolarni hal etish 
tarafdorlari sifatida maydonga chiqmoqdalar. Ularning fikricha, eng yaxshi soliqqa tortish 
myetodi bu xarajatlarni soliqqa tortishdir. Ingliz tadqiqotchisi N.Kaldor daromad solig’ini 
istye’mol solig’i bilan almashtirish g’oyasini rivojlantiradi. U istye’mol solig’ini shaxsiy 
xarajatlarni qondirishga sarflanadigan daromadlarning bir qismini soliqqa tortish sifatida talqin 
qiladi. Uning nazarida, bu chora jamg’arishni rag’batlantirishi va inflyasiyaning darajasini 
pasaytirishi mumkin. 
N.Kaldorning fikri G’arb olimlari tomonidan keng qо‘llab-quvvatlanildi. Ular ham soliq 
tizimini xarajatlardan olinadigan yagona soliqqacha soddalashtirish tarafdori bо‘lib, 
fuqarolarning faqat istye’mol xarajatlari soliqqa tortilishi kerak. 
XX Yuz yillikning oxiri va XX1 Yuz yillikning boshlarida iqtisod ilmi, yaxlit holda 
bozor tizimini, biznyes qonunlarini, iqtisodiyotning har qanday sohasidagi amaliy faoliyatni 
afzal kо‘rmoqda. Bir vaqtning о‘zida esa, amyerikalik mashhur olimlar K.R.Makkonnyell va 
S.L.BrYular о‘zlarining “Ekonomiks. Prinsiplar, muammolar, siyosat” asarida yozganlaridyek,
moddiy ehtiyojlar cheklanmagan, resurslar esa (kapital, yer, mehnat, tadbirkorlik qobiliyati va 
boshqalar) aksincha, cheklangandir. Shuning uchun ham iqtisodiyot taraqqiyotining turli 
davrlarida uning darajasi turlicha bо‘lishiga qaramasdan iqtisodiy jarayonlarni tartibga solish 
doimiy ravishda talab qilinadi. YUqoridagi har ikkala muallif taklifga yо‘naltirilgan fiskal 
siyosatni qо‘llab-quvvatlaydilar. Fiskal siyosat esa jami talabga va soliqlarni о‘zgartirish orqali 
esa taklifga ham ta’sir kо‘rsatadi. Byudjetdan transfyert tо‘lovlari va soliq tizimi, bu olimlar 

---

fikricha, turli iqtisodiy vaziyatlarda talab qilingan muvozanatni ta’minlashi mumkin. 
Xorijiy mamlakatlarning zamonaviy Moliya fanida, turli maktablar о‘rtasida doimiy 
ravishda munozaralar va farqlanuvchi fikrlar bо‘lishiga qaramasdan, konvyergensiya jarayoni 
kuzatilmoqda. Masalan, kyeynschilar nazariyasida qarashlar yangi mumtoz maktab vakillarining 
qarashlariga va yangi mumtoz nazariyalar esa kyeynschilar nazariyalaridagi qarashlarga kirib 
bormoqda. Bu, eng avvalo, barcha nazariyalarda mavjud bо‘lgan Moliya-kredit-pul 
mexanizmiga tyegishlidir. Barcha nazariyalar mamlakatning xо‘jalik hayotiga ta’sir kо‘rsatish 
uchun bu instrumyentlarni tadqiq etish zarur ekanligini bir ovozdan tan oladilar, sо‘zsiz e’tirof 
etadilar. Holbuki, bunday ta’sir choralari, ulardan foydalanish instrumyentlari va vaqtlari bir-
biriga mos tushmasligi mumkin. 
Xorijiy mualliflar Moliyaviy konsepsiyalarining tahlili quyidagi yakuniy xulosalarni 
chiqarishga imkon beradi: 

Moliya sohasidagi qarashlar tizimi umumiqtisodiy nazariyaning ma’lum bir qismi 
hisoblanadi, ular Moliya fanini boyitadi va rivojlantiradi; 

Moliyaviy konsepsiyalarning vujudga kelishi mamlakat makro- va mikroiqtisodiyotining 
talablariga javob ryeaksiyasidir yoki ma’lum hukmron sosial guruhlar buYurtmasining 
bajarilishidir (ijro etilishidir); 

xorijiy olimlarning progressiv Moliyaviy g’oyalari iqtisodiy о‘sishning yetarli Yuqori 
darajasini ta’minlab, insonning turli-tuman ehtiyojlarini qondirishda jamiyatga yordam 
beradi.