Юлдашeв А. Сирожиддинов И. Хусаинов М

Инжиниринг 
корхона 
– 
мухандислик-маслаҳат 
хизматларни 
тижоратчилик қоидаларига асосланган ҳолда амалга оширади. 
Бундай корхона (фирма): 
- ишлаб чиқаришни таъминлаш; 
- маҳсулот сотишни уюштириш; 
- ишлаб чиқариш объектларини қуриб, ишга тушириш юзасидан 
маслаҳат бериш билан шуғулланади. 
Экспорт инжиниринг фирмалари бошқа мамлакатларга хизмат 
кўрсатади, чет элдаги илмий ғоялар ва техник ишланмаларни хорижда жорий 
этади, мураккаб ва улкан лойиҳаларни амалга оширади. Инжиниринг билан 
бирга машина ва ускуналарни экспорт қилиб, етказиб беради
3
. 
 
2.2. Масъулияти чекланган жамиятларда молиявий менежмент 
 
Жамоа тадбиркорлиги – бу бир гуруҳ фуқароларнинг ўзларига 
маъқул бўлган мулкчилик шаклларида жамоаларга бирлашиб, жамоа 
корхоналарини ташкил қилишлари ва шу асосда тадбиркорлик 
фаолиятини амалга оширишларидир. 
Жамоа тадбиркорлиги фаолияти фирмалар фаолиятида ўз ифодасини 
топади. Фирма – муайян турдаги маҳсулот ишлаб чиқаришга ва хизмат 
кўрсатишга ихтисослашган, бозордаги талаб ва таклифга қараб иш 
тутадиган, иқтисодий жиҳатдан эркин ва мустақил корхонадир. 
Хусусий фирма деганда айрим шахс ёки оилага тегишли бўлган, 
якка хусусий мулкка асосланиб фаолият кўрсатадиган корхона 
тушунилади. 
Ширкат фирма бир неча соҳибнинг мулкини бирлаштириш ва 
тадбиркорликдан олинадиган фойдани баҳам кўришга асосланган 
шерикчилик корхонасидир.
Ширкат фирмаларининг икки тури мавжуд: 
- масъулияти чекланмаган жамиятлар; 
- масъулияти чекланган жамиятлар. 
Масъулияти чекланмаган жамиятлар икки ёки ундан кўпроқ 
кишиларнинг мулки асосида юзага келади. Шерикларнинг дастлабки 
мулки фирманинг устав капитали дейилади. Бу капиталга ҳар бир шерик 
ўз ҳиссасини қўшади. Улар устав фондига қанча пул қўйса, шу ҳиссага 
биноан фойда олишади. Борди-ю фирма синса, шериклар зарарни 
ҳамжиҳатликда 
кўтаради, 
яъни 
бир 
шерик 
бошқасининг 
3
Қаранг: М.Р. Болтабоев, М.С.Қосимова, Ш.Ж. Эргашходжаева, Б.К. Ғойибназаров, А.Н. Самадов, 
Р.Ходжаев. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Ўқув қўлланма. – Т.: 2010, – 274бет.

---

38 
жавобгарлигини ҳам зиммасига олади. Масъулияти чекланмаган 
жамиятда иштирокчилар жамиятнинг мажбуриятлари бўйича қўшган 
улушлари билан, бу етарли бўлмаганда эса бошқа мулклари билан ҳам 
жавоб берадилар. 
Ширкат аъзолари ўртасида тузилган битим ширкатнинг ҳуқуқий 
асоси ҳисобланади. Бу битим қуйидаги бандларни ўз ичига олади: 
- ҳар бир ҳамкорнинг ваколатлари; 
- битимнинг муддати; 
- ҳар бир вакилнинг умумий ишга қўшган улуши; 
- даромадлар ва юз бериши мумкин бўлган зарарларни ўзаро 
бўлиш йўл-йўриқлари; 
- уюшма маблағларидан ҳар бир ҳамкорнинг олиши мумкин бўлган 
аниқ ва белгиланган пул ҳажми; 
- уюшмада амалга ошириш зарур бўладиган молиявий ишлар 
тартиби; 
- янги ҳамкорни қабул қилиш тартиби; 
- ширкатни тарқатиб юбориш тартиби. 
Ширкатга давлат, кооператив, жамоа ва бошқа ташкилотлар, 
шунингдек, хорижий ташкилотлар ва фуқаролар ҳам қонун йўл қўйган 
ҳолларда аъзо бўлиши мумкин. 
Масъулияти чекланган ширкат фирмаларнинг устав фонди фақат 
таъсисчилар маблағ (акция)лари ҳисобига барпо этилади. Жамият 
қатнашчилари ўзларининг қўшган улушлари доирасида жавобгар 
бўлади. Жамият ўз фаолияти учун устав фонди миқдорида жавобгар 
ҳисобланади. Ҳар қандай зарар, хавф-хатар ва тадбиркорлик рисклари 
жамият аъзолари ўртасида уларнинг улушига мутаносиб тарзда 
тақсимланиши масъулияти чекланган жамият шаклидаги корхона 
таъсисчиларининг индивидуал зарарлари даражасини ёки банкрот 
бўлиш эҳтимолини пасайтиради. 
Масъулияти чекланган ширкат фирмалар номига «лимитед» сўзи 
қўшилади, бу инглизча сўз бўлиб, «чекланган» маъносини билдиради. 
Масъулияти чекланган фирманинг бир қатор турлари мавжуд. 
Уларнинг энг кенг тарқалган шакли корпорациялардир. Масъулияти 
чекланган жамият шаклидаги кичик корхоналар йирик компанияларга 
нисбатан бозор шароитига тез мослашиш хусусиятига ҳамда ишлаб 
чиқарган 
маҳсулотларини 
бозорда 
муваффақиятли 
ўтишини 
таъминлашда бир қанча устунликларга эга. Чунки, кичик корхоналар ўз 
фаолиятларини тор ишлаб чиқариш дастурларига, илғор технологияга, 
кам туркумли илм-фан талаб қиладиган маҳсулотлар чиқаришга тезда 
мослайдилар ҳамда бозор асосларини тез ўзлаштириб борадилар. 
Масъулияти чекланган жамият шаклидаги кичик корхоналар 
хусусиятлари 
(муомала 
капиталининг 
кичиклиги, 
унинг 
тез 

---

39 
айланувчанлиги, ишлаб чиқариш воситаларини тезда алмаштириш 
имкониятлари ва б.) унинг бир қанча афзалликларга эга бўлиши 
имкониятларини яратади: 
- изланиш, 
янги 
маҳсулотларни 
маромига 
етказиш 
ва 
ўзлаштириш, уларни талабнинг тез ўзгариб туриши хатарини ҳисобга 
олган ҳолда кичик уюшмаларда ишлаб чиқариш; 
- тезкор техник сервиснинг ишончлилиги ва истеъмол чилар 
билан мустаҳкам алоқалар ўрнатиш; 
- ишлаб чиқаришни мослашувчан тарзда ташкил этиш ва маҳсулот 
сотишни бозор талабларига ҳамда бозор вазиятлари ўзгаришларига 
мувофиқ олиб бориш; 
- ортиқча иш кучини ўзига сингдириш; 
- бошқаришнинг 
оддийлиги, катта маъмурий аппаратнинг 
йўқлиги, қурилиш ва лойиҳа қувватларини ўзлаштиришда қисқа муддат, 
капитал сарфларининг тез ўзини оқлаши, капитал айланмасида юқори 
тезлик; 
Масъулияти чекланган жамиятларда молиявий менежментни ташкил 
этишнинг ўзига хослиги қуйидагиларда намоён бўлади: 
- корхона активларини шакллантиришни нисбатан соддалиги ва 
тезкорлиги;
- муомала капиталининг кичиклиги ва тез айланувчанлиги;
- ишлаб чиқариш воситаларини тезда алмаштириш имкониятлари; 
- бозор конъюктурасига мос равишда товарларни ишлаб чиқаришга 
тез мослашувчанлиги; 
- ҳар қандай зарар, хавф-хатар ва тадбиркорлик рисклари жамият 
аъзолари ўртасида уларнинг улушига мутаносиб тарзда тақсимланиши; 
- молиявий менежернинг молиявий қарорлар қабул қилишида 
акционерлик жамиятларига нисбатан мустақиллик ва эркинлик 
даражасини юқорилиги.