O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti amirov s

Ikki konturli o'zaro induktiv bog'langan zanjirda bir xil nomlangan 
qismalarni va o'zaro induktivlikni aniqlash usullari 
Reja: 
1.
Induktiv bog'langan zanjirlarning ekvivalent sxemalari. 
2.
Induktiv bog'langan zanjirlarda energiya uzatish. 
3.
Induktiv bog'langan konturlarda rezonans. O'zaksiz transformatorlar. 
4.
Transformatorlarni almashlash sxemasi va vektor diagrammasi.
 
Induktiv bog'langan g'altaklar bir xil nomlangan qismalarini aniqlash 
generator, transformator, elektr motor va bir qator radiotexnik hamda elektr 
o'lchash qurilmalarini normal ishlatish uchun zarur bo'ladi. 
Ikkita o'zaro induktiv bog'langan 
g'altaklar bir xil nomli qismalarini 
tajribada aniqlash juda oson. Buning 
uchun 
2.36-rasmdagi 
sxemaga 
binoan o'zgarmas tok manbaining 
"+" 
belgili 
qismasini 
birinchi 
g'altakning 1 belgili qismasiga, 2 

---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
100 
belgili qismasini esa, manbaning "-" ishorali qismasiga ulanadi. Noli o'rtada 
joylashgan o'zgarmas tok voltmetri ikkinchi induktiv g'altakka ulanadi. Agar kalit 
SA
ulanganda voltmetr mili (strelkasi) musbat yo'nalishga, ya'ni o'ngga burilsa, u 
holda ikkinchi induktiv g'altakning bir xil nomli qismasi 3 bo'ladi. Agar voltmetr 
strelkasi manfiy yo'nalishga, ya'ni chapga burilsa, u holda bir xil nomli qisma 4
bo'ladi. 
a) o'zaro induktivlikni aniqlashning birinchi usuli 
 
Salt ish rejimida ikkinchi induktiv g'altakning qismalarida hosil bo'lgan 
U
2 
kuchlanishni birinchi g'altak chulg'amidan o'tayotgan 
I
1 
tokka nisbatini olib, undan 
o'zaro induktiv qarshilik 
x
M
ni va o'zaro induktivlik 
M
ni hisoblash mumkin. 
M
x
I
U
x
M 
M



;
/
1
2
 
va bundan 

/
M
x
M

. Yoki birinchi induktiv 
g'altak cho'lg'amida hosil bo'lgan kuchlanish 
U
1 
ni ikkinchi g'altakdan o'tayotgan 
I
2
tok qiymatiga bo'lib, o'zaro induktiv qarshilik 
x
M
va o'zaro induktivlik 
М
ni 
aniqlash mumkin: 
.
/
;
;
/
2
1


M
M
M
x
M
M
x
I
U
x



b) o'zaro induktivlikni aniqlashning ikkinchi usuli 
 
Buning uchun 2.37-rasmda keltirilgan sxemani yig'amiz va 
U
kuchlanish, 
I
tok va 
P
aktiv quvvatlarni o'zaro induktiv bog'langan ikkita g'altak ketma-ket va 
mos hamda ketma-ket va qarama-qarshi ulangan holatlarida o'lchaymiz. O'lchash 
natijalari asosida quyidagilarni hisoblaymiz: 
,
cos
;
cos
.
.
.
.
.
.
q
q
q
q
q
q
mos
mos
mos
UI
Р
UI
P








,
2
2
2
1
2
2
2
1
2
2
M
L
L
r
r
x
r
I
U
z
mos
mos
mos
mos

















.
sin
2
;
,
2
,
sin
2
;
cos
.
.
.
.
2
1
.
.
.
.
.
.
2
1
.
.
2
2
1
2
2
2
1
2
.
.
2
.
.
.
.
.
.
2
1
2
1
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
q
mos
mos
mos
mos
mos
mos
z
M
L
L
x
сos
z
r
r
r
M
L
L
r
r
x
r
I
U
z
z
M
L
L
x
Z
r
r
r






























---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
101 
Bu ifodalarda mos indeksi-g'altaklar o'zaro induktiv jihatdan mos, q.q. - 
indeksi esa, g'altaklar o'zaro qarama-qarshi ulashga taalluqli. O'zaro induktivlik 
quyidagicha hisoblanadi: 


.
4
/
.
.

q
q
mos
x
x
M


Bog'lanish koeffitsiyenti esa 
2
1
/
L
L
M
k

ga teng bo'ladi.