Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

10.1-rasm. Value-at-Risk (VaR) ning grafikda ifodalanishi 
Manba:Finansovo
‑
ekonomicheskie riski : uchebnoe posobie / Ye. G. Knyazeva, L. I. Yuzvovich, 
R. Yu. Lugovtsov, V. V. Fomenko. — Yekaterinburg : Izd-vo Ural. un-ta, 2015.-21 s. 
Value-at-Risk (VaR) ning asosiy parametrlari quyidagilardan iborat: 
-
gorizont vaqti-risk hisob-kitobi amalga oshiriladigan vaqt oralig‗i (bazel 
xujjatlari bo‗yicha-10 kun, RiskMetrics usuli bo‗yicha-1 kun); 
-
maqbul 
risk 
darajasi- 
yo‗qotish 
ma‘lum qiymatdan oshmasligi 
ehtimoligi(bazel xujjatlari bo‗yicha-99%, RiskMetrics usuli bo‗yicha-95%); 
-
bazaviy valyuta- VaR hisoblanadigan valyuta. 
Masalan, gorizont vaqti n kunlarida,VaR=
x
, maqbul risk darajasi-95% va 
bazaviy valyuta AQSh dollari. Bu shuni anglatadiki,
n
kunlari davomida 95 % 
ehtimoligi bilan yo‗qotishlar 
x
AQSh dollaridan oshmaydi.
VaR ni hisoblashning 3 ta asosiy usuli mavjud: tahliliy, tarixiy modellashtirish 
va 
Monte-Karlo usullari mavjud bo‗lib, tahliliy usul ((delta-normal, parametrik, 
kovariatsion) birinchi marotaba 1994-yilda J. P. Morgan banki tomonidan 
RiskMetriks tizimida amalga oshirilgan
200
.
Tahliliy usul risk omillarining normal taqsimoti haqidagi yaqqol taxmin 
holatida berilgan ko‗rsatkichlarni faqatgina baholashni talab etadi. Narxlar 
o‗zgarishi logarifmlarining standart chetlashishlarini baholab, ular uchun standart 
200
RiskMetrics 
tm 
technical 
document 
[Elektron. 
resurs]/J. 
Londerstaey, 
M. 
Spenser. 
URL: 
http://pascal.iseg.utl.pt/~aafonso/eif/rm/TD4ePt_2.pdf. 

---

chetlashishlarni ishonch oraliqlariga mos keluvchi koeffitsientlarga ko‗paytrirish 
orqali VaR hisobalandi. VaR hisoblash aktivlar o‗rtasidagi korrelyatsion 
bog‗lanishlarni bo‗lishni talab etadi. Tahliliy metod qo‗llanilishi jihatdan oddiy 
bo‗lib, har qanday kompyuterdan foydalangan holda VaR ni tezkor hisoblash 
imkonini beradi. Biroq mazkur metoddan foydlanishda normal taqsimot haqida 
shartli taxminga asoslanishiga to‗g‗ri keladi. 
Tarixiy modellashtirish noparametrik usul hisoblanib, yaqin kelajakda 
bozorning o‗zgarmasligi taxminiga asoslanadi. Mazkur usulda ma‘lum vaqt 
oralig‗i olinadi (masalan 100 kun), keyn esa portfel tarkibiga kiruvchi N ta aktiv 
qiymati R ning shu davr oralig‗ida tarixiy o‗zgarishlarlari kuzatiladi. Shundan 
so‗ng har bir holat o‗zgarishi yuzasidan har bir aktivning gipotetik (nazariy, 
taxminiy) bahosi R* hisoblanadi. Shundan so‗ng portfel jami aktivlari yuqoridagi 
gipotetik bahoga qarab qayta baholanadi. Shundan so‗ng qayta baholangan aktivlar 
bahosi pasayishi tartibda joylashtiriladi va berilgan ishonch oralig‗i bilan maksimal 
ehtimoliy yo‗qotishlar qiymati hisoblanadi. Mazkur usul oddiyligi va moliyaviy 
insturmentlar qiymatini baholash uchun xato modeldan foydalanish riski mavjud 
emasligi bilan afzal bo‗lsada, uning asosiy kamchiligi baholar o‗zgarishi bir 
taraflama olinishi hisoblanadi. 
Monte-Karlo usuli (
statistik modellashtirish, imitatsion modellashtirish
) 
tasodifiy jarayonlarni berilgan tavsiflar bilan modellashtirilishiga asoslangan.
Tarixiy modellashtirishdan farqli ravishda aktivlar o‗zgarishi tasodifiy shaklda 
berilgan parametrlar bilan qayta hisoblanadi. Bozor riskini baholash usularidan biri 
beta-koeffitsientini (β) hisoblash va tahlil qilish hisoblanadi. Beta-koeffitsienti- bu 
bozor riskini tizimli ko‗rsatkichi bo‗lib, alohida bir bozor aktivi riskining umumiy 
bozor riskiga nisbatan sezuvchanligi baholanadi. 
bu yerda, 
β
i
—aktivning beta-koeffitsienti; 
r
i
—
i
aktivning daromadliligi; 
r
m
— 
bozorning daromadliligi (indeksi); sov
(
ri, rm
)
— aktiv va bozor daromad miqdori 
(indeksi) ehtimoligi kovariatsiyasi; 
D
(
rm
) — bozor daromadliligining dispersiyasi. 
Bu usul U. Sharpning 
(
capital asset pricing vodel 
— CAPM) kapital 
aktivlarni baholash modeliga asoslangan bo‗lib, fond birjalarda 
kotirovkasidagi 
aktsiyalar riskini baholashda qo‗llaniladi. Shuningdek, kredit riski darajasini 
baholash uchun turli guruhdagi barcha qarzdorlarni tasniflashning Skoring usulidan 
ham foydalaniladi. 

---

224