Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

SO’LAKNING TARKIBI
So’lak sal quyqalangan, cho’ziluvchan suyuqlik. Aralash so’lakning pH 5,8-
7,4. Ajralaish tezligi oshsa, so’lakning muhiti ishqoriy tomonga siljiydi.
So’lakning 99,4-99,5% suvdan iborat. 0,5-0,6% ga teng bo’lgan quruq qoldiqda
0,2% chamasida anorganik, 0,4% organik moddalar bor. Na
+
, K
+
,Ca
2+
kationlari,
CI
-
va HCO
3
-
anionlari anorganik moddalarning asosiy qismi. Anorganik
moddalar miqdori so’lak ajralish tezligi oshishi bilan ko’payadi, ammo har
qanday sharoitda ham so’lak gipotonik bo’ladi. So’lakning organik moddalari
mukopolisaxaridlardan, glikoproteinlardan, oqsillardan (shu jumladan, ferment
oqsillardan) iborat.
So’lakda anchagina fermentlar bor. Ammo ularning ko’pchiligini faolligi
juda past va ovqat hazm qilishda ahamiyati yo’q. Faqat uglevodlarni
parchalovchi fermentlar yetarlicha faol. Ulardan asosiysi α-amilaza. Bu ferment

---

kraxmal va glikogen kabi polisaxaridlarni dekstrinlarga, qisman disaxarid
maltozaga va oz miqdorda glukozagacha parchalaydi.
Amilaza muhit neytral yoki kuchsiz ishqoriy bo’lganda o’z faolligini
ko’rsatadi. Ovqatni chaynash vaqti qisqa bo’lganidan, ovqat polisaxaridlari juda
oz miqdorda parchalanadi. Maltozani parchalovchi maltazanin umuman faolligi
past. Shuning uchun og’iz bo’shlig’ida oziq moddalarning kimyoviy qayta
ishlanishi boshlanadi xolos.
So’lak bezlari qonga, qisman so’lak tarkibida og’iz bo’shlig’iga kallikrein
ajratadi. Bu gormonsimon peptid kininlar, xususan bradikinin hosil bo’lishida
ishtirok etadi. Bradikinin esa tomirlarni kengaytirib, ko’pgina a’zolarning,
jumladan so’lak bezlarining faoliyatiga ta’sir qiladi.