Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

SO’LAK AJRALISHI
Chaynash hazm tizimining barcha qismlariga xos harakat faoliyatining
misoli. Bu tizimning asosiy faoliyatlaridan yana biri sekretor faoliyat. Og’iz
bo’shlig’ida bu faoliyat so’lak ajralishi bilan ifodalanadi. So;lak uch juft yirik va
juda ko’p mayda so’lak bezlari mahsulotidir. Yiriklari quloq oldi, jag’ osti va til
osti bezlari. Mayda bezlar esa til, jag’ va tanglayni qoplagan shilliq pardada
joylashgan. Bu bezlar ishlab chiqaradigan so’lak tarkibidagi shilimshiq modda
(mutsin) va oqsillar (seroza) nisbati bilan farq qiladi. Shilimshiq bezlar til
ildizida va tanglayda joylashgan. Ular ishlab chiqargan so’lak quyuq, chunki
unda mutsin miqdori ko’p. Quloq oldi va tilning yon yuzasida joylashgan mayda
bezlar so’lagida oqsil ko’proq, mutsin deyarli yo’q. Bu seroz bezlarning so’lagi
suyuq. Jag’ osti va til bezlari ham seroz, ham shilimshiq hujayralarga ega. Ular
va tilning uchi, lunj va lablardagi mayda bezlar aralash bezlardir. Aralash bezlar
aralash (ham shilimshiq, ham oqsilli) so’lak ajratadi.
Yirik bezlarda hosil bo’lgan so’lak so’lak yo’llariga yig’ilib, og’iz
bo’shlig’iga chiqadi. Odamning so’lak bezlari doim so’lak ajratib turadi. Ovqat
yeyilmaganda ajraladigan so’lak miqdori 0,3-0,24 ml/min. Bu so’lak og’iz
bo’shlig’ini namlab turish uchun kerak. Vqat chaynnaganda so’lak ajralishi juda
ko’payib, bir daqiqada 3-3,5 ml ga yetadi. Bir kecha-kunduzda 0,5-2,0 litr so’lak
ajraladi.
So’lakning ovqatni namlab, ovqatni yumshatishini aytib o’tgan edik. Bundan
tashqari, so’lak tarkibidagi suv ovqatdagi ba’zi moddalarni eritib, ovqatning
ta’mini sezish imkonini beradi. Moddalar erimasa, ta’m sezuvchi retseptorlarni
qo’zg’ata olmaydi. So’lakdagi shilimshiq ovqatdagi zarrachalarni bir-biriga
yopishishini va tayyor luqmani qoplab, yutishni yengillashtiradi. So’lak bilan
ajraladigan lizotsim fermenti va rodon tuzlari bakteritsid va bakteriostatik
ta’sirga ega.