Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

HAVO YO’LLARI
Burun bo’shlig’i, burun yo’llari, hiqildoq, kekirdak, bronxlar va bronxiolalar
havo yo’llarini tashkil qiladi. Bu tuzilmalarda gazlar almashinuvi sodir bo’lmasa
ham (shu sababdan ularni zararli bo’shliq deyishadi), ular nafasda muhim
vazifani bajaradi. Avvalo atmosfera havosi nafas yo’llari orqali alveolalarga
yetib boradi va shu yo’ldan chiqib ketadi. Bundan tashqari, havo u yerdan
o’tayotganda changdan tozalanadi, iliydi va namlanadi.
Nafasga olingan havoning tozalanishi burun bo’shlig’idan boshlanadi. Shilliq
pardani qoplagan shilimshiq kichik zarrachalarni, bakteriyalarni o’ziga
yopishtirib, tutib qoladi. Nafas yo’llarin qoplagan epitelial hujayralarning apikal
yuzasida ritmik harakat qiluvchi kiprikchalar bor. Shularning harakati tufayli
shilimshiq chang zarrachalari bilan halqum tomonga suriladi va tashqariga
chiqarib tashlanadi.
Nafas yo’llariga havo bilan kirgan kattaroq zarrachalar ularni ta’sirlab, yo’tal
yoki aksirish paydo qiladi. Odam aksirganda yoki yo’talganda o’pkadan katta
bosimda chiqayotgan havo ularni tashqariga olib chiqadi.
Markaziy Osiyo shroitida, ayniqsa yoz oylarida atmosfera havosida suv
miqdori juda oz, havo juda quruq bo’ladi. Bu sharoitda nafasga olingan
havoning nafas yo’llaridan o’tayotganda namlanishi muhim ahamiyatga ega.
Havo nafas yollarining oxiriga (bronxiolalarga) yetguncha bug’ga 100%
to’yinadi. Bu esa alveolalarning devorini qurib ketishdan saqlaydi.

---

Tashqi muhit harorati sovuq bo’lganda havo nafas yo’llaridan o’tar ekan,
ilishi mumkin. Nafas olish davomiyligi havoni alveolalargacha yetib borguncha
tana haroratigacha ilitish uchun kifoya qiladi. Nafasdan chiqqan havoning
harorati 37
0
C bo’ladi.
Hiqildoqda joylashgan tovush boylamlari nafas yo’llarini ikki qismga –
yuqori va pastki nafas yo’llariga bo’ladi. Boylamlardan tepadagi yuqori nafas
yo’llari (halqum, og’iz va burun bo’shliqlari) rezonator sifatida tovush
chiqarishda muhim rol o’ynaydi.
Hiqildoq va o’pkadan chiqayotgan havo ta’sirida tebranayotgan tovush
boylamlari odamning nutq apparatini tashkil qiladi.
Kichik bronxlar va bronxiolalar devorida halqasimon silliq muskul qavati
yaxshi rivojlangan. Bu muskul tolalar faoliyatini simpatik va parasimpatik
nervlar boshqaradi.
Parasimpatik nervlar qo’zg’alganda bronxlarning muskullari qisqarib, teshigi
torayadi. Simpatik nervlar ta’sirlanganda, bu muskullar bo’shashadi va
bronnxlar kengayadi.