Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

NAFAS FIZIOLOGIYASI
Organizm o’z faoliyati davomida muttasil energiya sarflab turadi. Energiya
energiyaga boy moddalar, birinchi navbatda ATF fermentlar yordamida
parchalanganda ajraladi. Ammo sarflangan energiyaning o’rnini to’ldirib turish
zarur. Buning uchun organik moddalar oksidlanadi. Natijada ulardan, masalan,
glyukozadan suv va karbonat angidrid hosil bo’ladi< hamda ma’lum miqdorda
energiya ajraladi. Bu energiya makroergik moddalarning (ATF) qayta
sintezlanishida ishlatiladi.
Demak, tirik organizm hujayralariga uzluksir ravishda kislorod yetkazib
berish, ularda hosil bo’lgan karbonat angidridni esa chiqarib turish kerak.
Organizmni kislorod bilan ta’minlash va karbonat angidridni ajratib chiqarish
nafasning mohiyati hisoblanadi.
Yirik hayvonlar hujayralari atmosfera havosidan bevosita kislorod olib,
karbonat angidrid ajrata olmaydi. Bu faoliyat nafas a’zolari va qon faoliyati
tufayli yuzaga chiqadi.
Kislorodning to’qimaga yetkazilishi jarayonini shartli ravishda bir necha
bosqichga bo’lish mumkin:
1. Atmosfera havosining o’pka alveolalariga nafas yo’llari orqali yetkazilishi.

---

2. Kislorodning 
alveoladagi 
havodan 
o’pka 
kapillyarlaridagi 
qonga
diffuziyalanib o’tishi.
3. Kislorodning qon tarkibida to’qima kapillyarlariga yetkazilishi.
4. Kislorodning to’qoma kapillyarlaridan to’qimaga diffuziya yo’li bilan o’tishi.
Karbonat angidridni chiqarib tashlash ham shu to’rtta bosqichda kechadi.
Ammo bu bosqichlar tartibi teskari bo’ladi. Bu bosqichlar uzluksiz ravishda va
ayni bir vaqtda sodir bo’ladi. Ularni bir biridan ajratish sun’iy bo’lsada, rasm
bo’lib qolgan. Ularni birma-bir ko’rib chiqamiz.
TASHQI NAFAS
O’pka alveolalari bilan tashqi muhit o’rtasida havo almashinishi tashqi nafas
deyiladi. Uni ko’krak qafasining bir me’yordagi harakatlari yuzaga chiqaradi.
Nafas harakatlari ikki bosqichdan iborat: nafas olish – inspiratsiya va nafas
chiqarish – ekspiratsiya. Nafas olinganda kislorodga boy atmosfera havosi
alveolalarga kiradi, nafas chiqarilganda esa karbonat angidridga boyigan havo
tashqariga chiqadi.
Nafas olib, nafas chiqarishdagi havo harakatlari ko’krak qafasi hajmining
oldin kattalashib, keyin kichiklashishiga bog’liq.