Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

XVI-XVII asrlar
– 1 
ilmiy inqilob
davri bo‗lib, 
u klassik fan davri deb nomlanadi va XIX 
asrgacha davom etadi.
U Kopernik va Galiley tadqiqotlaridan boshlanib, Nyuton va Leybnitsning 
fizika va matematika sohasidagi fundamental asarlari bilan o‗z cho‗qqisiga ko‗tarilgan. Galiley 
vafoti (1642 yil 8 yanvar)dan so‗ng oradan bir yil o‗tgach Nyuton tug‗ilgani (1643 yil 4 yanvar) 
ramziydir. Fanning bu buyuk ijodkorlari yashagan davr –kashfiyotlar hamda Yangi ilmiy 

---

58 
g‗oyalarning mualliflari sxolastika va diniy dunyoqarash dogmatizmiga qarshi kurash olib borgan 
romantik davrdir.
Bu davrda hozirgi vaqt tabiatShunosligining asoslari yaratilgan. Hunarmandlar, tabiblar, 
alximiklar tomonidan qo‗lga kiritilgan ayrim dalillar tizimli tahlil qilinib, umumlashtirila 
boshlagan. Ilmiy bilim tuzishning tabiat qonunlarini matematik ta‘riflash, nazariyalarni tajribada 
sinash, tajribada asoslanmagan diniy va naturfalsafiy dogmalarga tanqidiy qarash bilan bog‗liq 
bo‗lgan Yangi me‘yorlari va ideallari vujudga kelgan. Fan o‗z metodologiyasini yaratgan va amaliy 
faoliyat ehtiyojlari bilan bog‗liq bo‗lgan masalalarni echishga tobora faolroq yo‗naltirilgan.
Biroq fan o‗zining Yangi metodologiyasini yaratib, amaliyot ruhi bilan sug‗orilgani sari u o‗z 
tarixiy vatani – falsafa qirg‗oqlaridan uzoqlasha boshlaydi. Ko‗rib chiqilayotgan davr oxiriga kelib 
u falsafiy, diniy, teologik aqidalardan qat‘iy nazar rivojlanishi mumkin bo‗lgan bilimlar tizimi 
sifatida tuShunila boshlaydi. Natijada fan faoliyatning alohida, mustaqil sohasiga aylanadi. 
Professional olimlar paydo bo‗ladi, ularni tayyorlash amalga oshiriluvchi universitet ta‘limi tizimi 
rivojlanadi. O‗z faoliyati, muloqot va axborot ayirboshlashning alohida shakllari va qoidalariga ega 
bo‗lgan ilmiy hamjamiyat vujud keladi.
XVII asrda dastlabki ilmiy akademiyalar: London qirollik jamiyati (1660), Parij Fanlar 
akademiyasi (1666) tashkil topadi. Keyinroq Berlinda (1700), Sankt-Peterburgda (1724), 
Stokgolmda (1739) va Evropaning boshqa poytaxt shaharlarida ilmiy akademiyalar ta‘sis etiladi. Bu 
akademiyalarning eng yirigi - London qirollik jamiyati bo‗lib, u tashkil etilgan paytda 55 a‘zodan 
iborat bo‗lgan. Parij Fanlar akademiyasi 21 kishidan iborat tarkibda ish boshlagan. Sankt-Peterburg 
akademiyasining a‘zolar shtatida dastlab 11 kishi belgilangan. Evropa mamlakatlarida XVIII asr 
boshiga kelib olimlar soni bir necha ming kishiga etgan bo‗lsa kerak, chunki ilmiy jurnallarning (bu 
davrda bir necha o‗n ilmiy jurnallar nashr etilgan) tirajlari ming nusxagacha borgan.
3.