Jo`rayeva A

13.4. Jinsiy bez gormonlari.
Erkaklar jinsiy gormonlari (androgenlar). 
Androgenlarga testosteron, androsteron va degidroepiandrosteron kiradi. Bulardan 
eng faoli testosterondir. Androgenlarning biosintezi asosan urug’donlarda va 
qisman tuxumdon hamda buyrak usti bezlarida sodir bo’lib, gipofizning 
gonadotropin gormonlari (LG bva FSG) tomonidan idora etiladi. O’z navbatida 
androgenlar gonadotropinlar sintezini manfiy teskari bog’lanish mexanizmi 
bo’yicha pasaytiradi. Bu gormonlarning, xususan, testosteronning asosiy manbai 
va o’tmishdoshi atsetil – KoA va xolesterindir. 
Androgenlarning biologik vazifasi erkaklar organizmida reproduktiv 
tizimning takomillashishi va faoliyat ko’rsatishi bilan bog’liqdir: ikkilamchi 
erkaklar jinsiy belgilarining rivojlanishi, urug’donlarda spermatogenez, yuz va 
tanada sochlarning o’sishi va hokazo. Shuni ham ta’kidlash kerakki, androgenlar 
kuchli anabolik ta’sirga egadir. Barcha to’qimalarda, ayniqsa, muskullarda oqsil 
biosintezini stimullaydi, natijada tana vazni oshadi. Androgenlarning bu ta’siridan, 
ayniqsa, sportchilar ularning analoglaridan (anabolik steroidlar) foydalanishi rasm 
bo’lib qolgan. Ammo hozir ularni ishlatish sog’lik uchun zararli ekanligi 
aniqlangan. 
Ayollar jinsiy gormonlari (estrogenlar va progestinlar). Ayollar jinsiy 
gormonlarining asosiy sintezlanadigan joyi tuxumdonlar va sariq tanachadir. 
Hozirgi vaqtda kimyoviy tuzilishi va biologik funksiyasi bilan farq qiladigan ikki 
guruh ayollar jinsiy gormonlari topilgan: esterogenlar (asosiy vakili–estradiol ) va 

---

244 
progestrinlar 
(asosiy 
vakili–progesteron). 
Estron 
(follikulin) 
va estriol 
estradiolning unumlaridir. Estrogenlar – progesteronning ishlab chiqarilishi siklik 
xarakterga ega bo’lib, siklning birinchi fazasida estrogenlar, ikkinchi fazasida esa 
progesteron sintezlanadi. Bu gormonlarning ham o’tmishdoshi xolesterindir. 
Shuni ham ta’kidlash kerakki, homiladorlik paytida ayol organizmida 
estrogenlar va progesteronlar ishlab chiqaruvchi yana bir a’zo – platsenta 
(yo’ldosh) bo’lib, bu a’zo homila bilan birgalikda , ya’ni fetoplatsentlar kompleks 
(lotincha boetus, homila demakdir) shaklida faoliyat ko’rsatadi. Estrogen va 
progesteronning asosiy biologik omili ayol organizmining reprodurtiv 
funktsiyasini ta’minlashdir. Progesteron ta’sirida endometriy desidial to’qimaga 
aylanadi. Rivojlanib kelayotgan tuxum hujayra (blastotsid) shu to’qimaga 
implantatsiya qilinadi va embrion rivojlanishi boshlanadi; progesteron 
ovulyatsiyani sekinlashtiradi va sut bezlari to’qimasini rivojlantiradi.
Estrogenlar oqsil sintezini stimullab, organizmda anabolik ta’sir ko’rsatadi.