Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

Vestibulyar tizimning vazifalari
. Bu tizim organizmni faol yoki sust harakat qilayotgan paytida 
fazoda muvozanatini saqlaydi. Organizm sust harakat qilayotganda po’stloq bo’limlari harakatning 
yo’nalishini, burilishlarni va bosib o’tilgan masofani eslab qoladi. Normal sharoitlarda insonning 
fazoviy orientastiyasini ko’ruv va vestibulyar tizimlar ta’minlab beradi. Sog’lom odamlarda 
vestibulyar apparat sezgirligi juda yuqori bo’ladi, otolit apparat to’g’ri chiziqli harakatning 2 sm/s
2
ortishini sezsa, boshning egilishi 1
0 
og’ishi organizm uchun sezilarli bo’ladi. 
Analitik qism
«Ko’rish analizatori fiziologiyasi» mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotda
«Kim ko’proq, kim kamroq» ish uyinini o’tkazish usuli 
Ish uchun zarur: 
1.
Mavzu bo’yicha savollar yozilgan kartochkalar (kartochkalarning soni guruxdagi talabalar soniga 
teng; xar bir kartochkada 5 tadan savol bor). 
2.
Sekundomer. 
Ishning borishi: 
1.
O’yin og’zaki tarzda o’tkaziladi. 
2.
Talabalar navbat bilan savolli kartochkalarni to’plamdan sug’urib oladilar. 
3.
Xar bir talaba 3 daqiqa davomida kartochkada yozilgan savollar to’plamiga (5) og’zaki javob 
beradi. 
4.
O’qituvchi to’g’ri javoblar sonini xisoblaydi. 
5.
O’yinda barcha talabalar qatnashadilar. 
6.
O’yinning umumiy vaqti – 45 daqiqa. 
7.
To’g’ri javoblar berilmagan savollar muxokama qilinadi. 
8.
Talabalarning javoblari quyidagi shaklda baxolanadi: 
5 ta to’g’ri javob - 25 ball 
4 ta to’g’rijavob - 20 ball 
3 ta to’g’rijavob - 15 ball 
2 ta to’g’rijavob - 10 ball 
1 ta to’g’rijavob - 5 ball 
0 ta to’g’rijavob - 0 ball
9.
Talabalar olgan ball mashgulotning joriy baxosini kuyishida xisobga olinadi. 
10.
Jaridaning pastki bush kismida ish uyinining utkazilganligi xakida gurux sardorining imzosi 
bilan belgilanadi. 
Ish uyinini utkazish uchun savollar tuplami 
1.
Resteptorlar bu nima? 
2.
Tashki agentlar ta’sirini kabul kiluvchi resteptorlar qanday nomlanadi? 
3.
Ichki muxit ta’sirlovchilari xakida signal beruvchi resteptorlar qanday nomlanadi? 
4.
Proprioresteptorlar nima? 
5.
Myullerning spestifik asab energiyasi konunini ta’riflab bering. 
6.
Monomodal interoresteptorlarni ayting. 
7.
Polimodallik nima degani? 
8.
Qanday resteptorlar birlamchiga kiradi? 

---

243 
9.
Qanday resteptorlar ikkilamchiga kiradi? 
10.
Qanday resteptorlar kontakt resteptorlarga kiradi? 
11.
Qanday resteptorlar distant resteptorlarga kiradi? 
12.
Resteptorlar adaptastiyasi xodisasi nimadan iborat? 
13.
Ko’zning optik sistemasi qismlarini nomlang. 
14.
Sferik aberrastiya nima? 
15.
Xromatik aberrastiya nima? 
16.
Ko’z akkomadastiyasi nima? 
17.
Astigmatizm deb nimaga aytiladi? 
18.
Qanday ko’z refrakstiyasi anomaliyalarini bilasiz? 
19.
Yaqindan ko’rish korrekstiyasi qanday amalga oshiriladi. 
20.
Uzoqdan ko’rish korrekstiyasi qanday amalga oshiriladi. 
21.
Tayoqchalarning funkstional o’ziga xosligi qanday? 
22.
Kolbachalarning funkstional o’ziga xosligi qanday? 
23.
Sariq dog’ nima? 
24.
Ko’r dog’ nima? 
25.
Markaziy chuqurcha nima? 
26.
Taeqchalar pigmenti qanday nomlanadi? 
27.
Kolbachalar pigmenti qanday nomlanadi? 
28.
Ko’zning absolyut nur sezgisi nima? 
29.
Ko’rish o’tkirligi nima? 
30.
Ko’rish o’tkirligi qanday aniklanadi? 
31.
Ko’rish maydoni nima? 
32.
Ko’rish analizatorining markaziy soxalari qaerda joylashgan? 
33.
Eshitish resteptorlari qaerda joylashgan? 
34.
Tashki quloq o’z ichiga ........ oladi. 
35.
O’rta quloq o’z ichiga ........ oladi 
36.
O’rta quloq kaysi mushaklarining reflektor qisqarishi chig’anoqqa o’tkaziladigan tovush 
bosimini pasaytirishga olib keladi? 
37.
Odam chig’anog’i qancha aylanaga ega? 
38.
1863 yilda tovushning rezonans nazariyasini kim ta’riflab berdi? 
39.
Yuguruvchi (tez) to’lqin nazariyasining (XX asr 50-60y.y.) (tovush nazariyasining) avtori. 
40.
Chig’anoqdagi elektr xodisalarning qanday turlarini bilasiz? 
41.
Infratovushlar qanday chastotaga ega? 
42.
Tovushdan yuqori tebranishlar ........ chastotaga ega. 
43.
Shaxsan tovushlar ........ diapazonga ega. 
44.
Eshitish o’tkirligi qanday aniqlanadi? 
45.
Gravitastiya resteptorlari qaerda joylashgan? 
46.
Labirint qanday qismlardan tuzilgan? 
47.
Makula nima? 
48.
Bulbar vestibulyar kompleksga nima kiradi? 
49.
Ko’z nistagmi nima? 
50.
Siz qanday statik reflekslarni bilasiz? 
51.
Siz qanday statokinetik reflekslarni bilasiz? 
52.
Siz qanday vestibulo-vegetativ reflekslarni bilasiz? 
53.
Ta’m piyozchasining tarkibiga qanday xujayralar kiradi? 
54.
Ta’m so’rg’ichlari turlarini ayting? 
55.
Siz ta’m sezgisining qanday asosiy turlarini bilasiz? 
56.
To’r pardada qizil rangni qabul qiluvchi elementning yo’qligi qanday nomlanadi? 
57.
Tur pardada yashil rangni qabul qiluvchi elementning yo’qligi qanday nomlanadi? 
58.
To`r pardada binafsha rangni qabul qiluvchi elementning yo’qligi qanday nomlanadi. 
59.
Ranglarni normal ko’rish kobiliyatili odamlarni qanday ataydilar? 
60.
Odamda qancha xid bilish resteptorlari bor? 
61.
Analgeziya nima? 
62.
Sovuq sezuvchi spestifik resteptorlarni ayting. 

---

244 
63.
Issiq sezuvchi spestifik resteptorlarni ayting. 
64. Meysner va Fater-Pachini tanachalari bilan qanday sezgilar qabul qilinadi? 
65. Mariotta tajribasi nimani isbotlaydi? 
66. Xid bilish resteptorining adekvat ta’sirlovchisi bo’lib nima xisoblanadi? 
67. Ko’rish maydoni deb nimaga aytiladi? 
68. Veber-Fexner qonunini ta’riflang. 
69. Mexanik adaptastiya asosida qanday jarayon yotadi? 
70. Analizator bu nima? 
Logik masalalar: 
1.
Chig’anoqning asosi shikastlanganda eshitish qanday o’zgaradi? 
2.
Chig’anoqning cho’qqisi shikastlanganda eshitish qanday o’zgaradi? 
3.
Agar havo orqali eshitish buzilgan bo’lsa, suyak orqali saqlangan bo’lsa va aksincha bo’lganda 
eshitish analizatorining qaysi qismi shikastlanganligi xaqida o’ylash mumkin? 
4.
Tajribali skripkachi o’zining skripkasini torini sozlashini bilishni ko’pincha pastki torni 
tishiga tekkizib tekshiradi. Bunda skripkachi eshitish analizatorini qaysi xossasidan foydalanadi? 
Vaziyatli masalalar: 
1. Tekshiriluvchi shaxsni Barani o’rindig’iga o’tqazildi va chastotasi 1 sekundiga 1 marta aylantirildi. 
Bu qanday xolatga olib kelishi mumkin. Ularni xosil bo’lish sababini tushuntiring. 
Javobi: Vestibulyar apparatining resteptorlari ta’sirlanishi natijasida ko’zlar, nistagmi ro’y beradi va 
mushak tonusi qayta taqsimlanadi. Bosh aylanishi, ko’ngil aynishi, orientastiya yo’qolishi sodir 
bo’ladi, yurak ritmi, tomirlar kengligi o’zgaradi, A/B pasayadi, MIT ining motorikasi kuchayadi. 
Vestibulo – motor reflekslar asosan aylanish tezligining o’zgarishida endolimfa siljishi natijasida 
aylanma kanallar tukli hujayralarining ta’sirlanishi xisoblanadi. 
2. Odamni avtobus chayqaydi. Bunda qanday reflektor reakstiyalar yuzaga chiqadi, ular nima bilan 
ifodalanadi, ularni sababi qanday? 
Javobi: Tebranishda ko’ngil aynash xodisasi vestibulyar apparat resteptorlarining ta’sirlanishi bilan 
tushuntiriladi. Oldingi javobga qarang. 
3. Odamda ikki tomonlama otit natijasila ikkala (o’rta) qulog’i shikastlandi. Bunda shikastlangan 
odam tovushlarni qabul qila oladimim?
Javobi: Agar ikkala (ichki) quloq normal xolatda bo’lsa suyak o’tkazuvchanligi xisobiga odam 
tovushni eshitadi. Suyak o’tkazuvchanligining effektivligi bir muncha pastroq. Bu xolda odamda 
qulog’i og’irlik rivojlanadi. 
4. Yoshi ulg’aygan sari odamning tovush chastotasini qabul qilish diapazoni o’zgaradi. 6, 20, 70 
yoshlilarda u qanday bo’lishi kerak? 
Javobi: Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda 16-30000gst, 6 yoshda 16-20000, 20 yoshda 16-18000, 70 
yoshda 16-9000 gst tovush chastotalarini qabul qiladi. Chunki yuqori chastotali tonlarni 
chig’anoqning asosida joylashgan resteptorlar qabul qiladi, bu esa avval o’zini elastikligini yo’qotadi, 
asosiy membrana bu soxada ingichka bo’lib yosh ulg’aygan sari xarakatchanligi kamayadi. 
«Eshitish va vestibulyar apparatining fiziologiyasi»videofilmini namoyishi. 
Amaliy qism. 
Amaliy ishlar. 
- eshitish o’tkirligini aniqlash (audimetriya) 
- binoural eshitini aniqlash 
- suyak va xavo orqali tovush o’tkazuvchanligini taqqoslash
- vestibulyar sinovlar 
- «Eshitish va vestibulyar apparatining fiziologiyasi»
videofilmining namoyishi 
- «Kim ko’proq? Kim tezroq?» ish o’yinini o’tkazish
Metodik tavsiyanomalar. 
Eshitish va vestibulyar analizatorining struktura va funkstiyalariga tovushlarni qabul qilish 
mexanizmlariga tegishli bo’lgan nazariy materiallarni muxokama qiling. Tovush yo’nalishini 
aniqlaydigan mexanizmni tushuntiring. Tovush o’tkirligini aniqlash tovushdan cheklangan, ozgina 
qorong’ilashtirilgan xonada o’tkazilishi kerak. Eshitish o’tkirligini kamerton bilan va pichirlab 
gapirish bilan aniqlash xar bir quloq uchun aloxida o’tkaziladi, bitta quloq ko’rsatgich barmoq bilan 

---

245 
bekiladi. Eshitish o’tkirligini pasayishiga olib keladigan sabablarni (tovush o’tkazuvchi yoki tovush 
qabul qiluvchi apparatining shikastlanishi) analiz qiling. Nistagmli sabablarini muxokama qiling. 
Tana aylanganda boshqa vegetativ namoyonlarni belgilang. 
Audiometr asbobida bir nechta talabada xavo va suyak orqali eshitish o’tkirligini aniqlang, olingan 
natijalarni taqqoslang. 
BILIMLAR, KO’NIKMALAR VA QILABILMOQNI NAZORAT TURLARI 
- og’zaki; 
- amaliy ishlarni bajarilishini nazorat qilish; 
- vaziyatli masalalarni echish; 
- ish o’yinining natijalarini baxolash; 
- bayonnomalarni tekshirish; 
NAZORAT SAVOLLARI. 
1.
Tovush tebranishlari Kortiev organiga qanday yo’l orqali o’tkaziladi? 
2.
Tovush tebranishlarini qaysi resteptorlar qabul qiladi? 
3.
Tovush resteptorlarining ta’sirlash mexanizmi qanday? 
4.
Chig’anoqning mikrofon effekti nima? 
5.
Eshituv asabidagi impulslar chastotasi qabul qilinadigan impulslar chastotasiga mos keladimi? 
6.
Past chastotali tovush tebranishlari qanday yo’l bilan kodlantiriladi? 
7.
Yuqori chastotali tovush tebranishlari qanday yo’l bilan kodlantiriladi? 
8.
Kortiev organida rezonastiyalovchi substrat bo’lib nima xisoblanadi? 
9.
Odam qulog’i tovush tebranishlarini qaysi chastota diapozonida qabul qiladi? 
10.
Yarim doira kanallar resteptorlarining adekvat ta’sirlovchi bo’lib nima xisoblanadi? 
11.
Ottolit apparatining adekvat ta’sirlovchisi bo’lib nima xisoblanadi? 
12.
Fazoda tana xolatini idrok qilishda qaysi sezgi organlari ishtirok etadi? 
13.
Vestibulyar apparatining resteptorlarida qaysi reflekslar sodir bo’ladi?