Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

yig’indi potenstiali
deb ataladi. 
Eshituv sezgilari. 
Inson tovush tebranishlar chastotasini 16-Gst dan 20000 Gst gacha qabul qiladi. Bu 
diapazon 10-11 aktavaga to’g’ri keladi. Tovush tebranishlarining yuqori chegarasi insonning yoshiga 
bog’liq bo’ladi, yoshi o’tgan sari pasayib boradi, shuning uchun qariyalar yuqori tonlarni eshitmaydi. 
Eshituv organining sezuvchanligi
. Eshituv organining sezuvchanligi arang eshitiladigan tovush kuchi 
bilan o’lchanadi. Sekundiga 100 dan 3000 gacha tebranadigan tovushlarni odam qulog’i maksimal 
darajada sezadi. Sekundiga 1000 gacha va 3000 dan ortiq tebranishlarda eshituv organining 
sezuvchanligi keskin darajada kamayadi. 
Adaptastiya.
Quloqqa juda kuchli tovush uzoq ta’sir etsa, eshituv sezgilari pasayadi. Eshituv 
apparatining adaptastiyasi shunda namoyon bo’ladi. Tovush kuchi qancha katta bo’lsa, quloqning 
uzil-kesil sezuvchanligi adaptastiya tufayli o’shancha kam bo’ladi. Adaptastiya xodisalarining 
mexanizmi hali etarli darajada o’rganilgan emas. Eshituv analizatorining markaziy bo’g’inlarida ro’y 
beruvchi jarayonlaridan tashqari, resteptor apparat, sozlanishining muayyan darajasi ham 
ahamiyatlidir. 
Vestibulyar tizim. 
Vestibulyar tizim ko’ruv va samotasensor tizimlar bilan birgalikda insonlarda tana 
harakati tezlashishi va sekinlashishi hamda boshning fazodagi holati o’zgarishi to’g’risidagi 
axborotlar asosida skelet muskullari tonusining qayta taqsimlanishini ta’minlab, muvozanat saqlash 
imkoniyatini beradi. Tana harakati tezligi bir tekisda bo’lsa vestibulyar tizim qo’zg’amaydi. 
Vestibulyar apparat vestibulyar tizimning chet tuzilmalari chakka suyak piramidasidagi labirintda 
joylashgan. 
Labirintda daxliz (vestibulut) va uchta yarim doira kanallar (canales cemicircularis) bor. Labirintda 
vestibulyar apparatdan tashqari chig’anok ham bor, unda esa eshituv resteptorlari joylashadi. Yarim 
doira kanallar uchta o’zaro perpendikulyar kengliklarda: yukoridagi frontal, orqadagisi-sagittal va 
laterali esa-gorizontal yo’nalishlarda joylashadi. Har bir kanalning oxiri kengaygan bo’ladi (ampula). 
Vestibulyar apparatda yana ikkita kopcha ham mavjud: sferik (sacculus) va elliptik (utrugulus). 
Ularning birinchisi chig’anoqqa yaqin joylashsa, ikkinchisi esa yarim doira kanallarga yaqin 
joylashadi. Qopchalarning dahlizida otolit apparati joylashadi: resteptor hujayralarning to’plangan 
joyi (ikkilamchi-sezuvchi mexanoresteptorlar). 
Qopcha bo’shlig’iga turtib chiquvchi resteptorning bir qismi bitta uzun harakatchan tukcha va 60-80 
ta bir-biriga yopishgan harakatsiz tukchalari bo’ladi. Bu tukchalar jelesimon membranaga kirgan 
bo’ladi, membrana esa karbonat kalstiy - otolitlardan tashkil topadi. Tukli resteptor hujayralarning 
qo’zg’alishi otolit membranasini siljitib, tukchalarni bukishi natijasida ro’yobga chiqadi. 
Vestibulyar tizimda elektrik xodisalar
. Vestibulyar nerv tinch turgan vaqtda ham spontan
impulsastiya qayd qilinadi. Impulslar chastotasi bosh bir tomonga burilganda ortadi, ikkinchi 
tomonga burilganda esa tormozlanadi.

---

242 
Ayrim holatlarda har qanday harakatlarda har razryadlar chastotasi oshib ketadi yoki aksincha 
kamayadi. Vestibulyar neyronlarning yadrolari tananing burilishiga, oyoq va qo’llarningholatiga, 
ichki organlardan kelayotgan signallarga o’ta sezgirlik bilan reakstiya qiladi. 
Vestibulyar tizim bilan bog’liq bo’lgan kompleks reflekslar. 
Vestibulyar neyronlarning yadrolari turli 
xil harakat reakstiyalarni nazorat qiladi va boshqaradi. Ulardan eng muhimlari: vestibulospinal, 
vestibulovegetativ va vestibuloko’zni harakatlantiruvchi reakstiyalardir. Vestibulospinal ta’sirlar 
vestibulo-, retikulo-, va rebrospinal traktlar orqali orqa miyada segmentlar darajasida neyronlar 
impulsastiyasini o’zgartiradi. Bundan tashqari skelet muskullari tonusining dinamik qayta 
taqsimlanishini amalga oshiradi va muvozanatni saqlash uchun zarur bo’lgan reflektor reakstiyalarni 
yuzaga chiqaradi. Miyacha bu xolatlarda bu reakstiyalarningdavriy xarakterga ega bo’lib, uni olib 
tashlaganda vestibulospinal ta’sirlar asosan tonik harakterga ega bo’lib qoladi.
Vestibulovegetativ reakstiyalarga yurak qon tomir tizimi, hazm qilish trakti va ichki organlar jalb 
qilinadi. Vestibulyar apparatga uzoq va davomli ta’sir etilganda «harakat kasalligi» deb ataluvchi 
patologik simptomokompleks yuzaga chiqadi. Masalan, dengiz kasalligi.