Toshkent davlat universiteti falsafa fakulteti sotsiologiya bo

3. SOTSIOLOGIK MONITORING 
1. Monitoring tushunchasi 
1. Sotsiologik monitoring tushunchasi. 
2. Monitoring tadqiqotlarni holati va ishlanganlik darajasi. 
3. Oliy va o‗rta - maxsus ta'lim monitoring tizimining umumiy 
masalalari. 
Bozor iqtisodiyotiga avvolroq o‗tgan industrial rivojlangan 
davlatlarda inson omillariga katta e'tibor beriladi. Davlat, tadbirkorlar, va 
aholini keng qatlami insonga ajratiladigan investitsiya kapitalni eng ko‗p 
foyda va samara berish yo‗lidir. Buni AQSh, Kanada. Buyuk Britaniya, 
GFR, Singapur, Yaponiya, Tayvanda o‗tkazilgan ko‗pgina sotsiologik 
tadqiqotlar tasdiqlaydi. 
Bu tadqiqotlarda avvolo insonga ajratiladigan investitsiyalarni 
iqtisodiy samarasiga ko‘proq e'tibor beriladi, chunki inson omili nafaqat 
iqtisodiy, balki siyosiy madani, umumbashariy ahamiyatga egadir zamon 
talablarida inson beosferaviy jarayonlarda qatnashib koinot qariga tobora 
chuquroq kirib borib, koinot mashtabidagi omilga aylanadi. Inson 
kelajakka nafaqat o‗ziga balki butun Yerdagi hayot uchun javobgardir 
shuning uchun inson tabiyatini ma'naviyatini hayotiy qiymatini 
o‗zgarishidan sayyoramizni keyingi evolyutsion hayotiga ta'siri bor.
Inson barcha iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy biosferik jarayonlarni 
boshida turadi u moddiy va intelektual xizmatlarni bajaruvchisi va 
iste‘molchisidir. 
Insoni ta'sirini sifati va miqdorini o‘sishi uni talabini hayot darajasini 
ma'naviyati, ijtimoiy va huquqiy o‗rni, dinamika va ijtimoiy jarayonlarni 
fundamental tadqiq etish inson finomeniga diqqatni adikvat o‗sishini talab 
qiladi. 
Inson ma'naviyatini shakllanishi va rivojlanishi bazasi-bu bilish 
shuning uchun jamiyat intelektual patensialini takomilashtiruvuchi bilim 
maskanlarini rivojlantirish zamoni dolzarb masalasi hisoblanadi. Hozirgi 
bozor iqtisodiyotida insoni bilimi va qobiliyati raqobotbardoshlikni 

---

166 
iqtisodiy o‗sishni, mehnat unumdorligini va samarali boshqarishni asosiy 
omilidir. Janubiy-sharqiy Osiyo davlatlari yuqori texnologiya va inson 
kapitali yordamida qisqa muddat ichida yuksak iqtisodiy o‗sishga 
erishdilar. 
Shuning uchun yosh mutaqil O‗zbekistonda iqtisodiy islohatlarni tez 
ijro etilishi va ta'lim tizimi rivojlanishiga va yuqori malakali mutaxassislar 
tayyorlashga alohida diqqat qilinishini talab qiladi. Bu talab yuksak 
intelektual potensialga ega inson o‗zgaruvchan bozor iqtisodiyotiga tezroq 
moslasha olgani uchun yanada dolzarbdir. 
Mutaxassisni tayyorlash va ta'lim berishning samarasini oshirish 
iqtisodiy, texnologik ijtimoiy huquqiy omillar majmuasini talab qiladi. 
Ko‗p yillik tadqiqotlarni ko‗rsatishicha, bosh omillardan biri ijtimoiy 
omildir. Bu omillar sotsiologiya fanini maxsus qismi tomonidan o‗rganilib, 
«ta'lim sotsiologiyasi » deb nomlanadi. Hozirgi vaqtda ta'lim sotsiologiyasi 
O‗zbekistonda bu sohadagi ijtimoiy masalalarni uslubiy asosini shakillnishi 
bosqichidir. 
Ijtimoiy 
jarayonlar 
boshqaruvini 
mukammallashuvi 
hozirgi 
sharoitlarda ta'lim tizim axborotlarni qayta ishlab tahlil qilib, yig‗ish 
tizimini ya'ni «sotsiologik monitoring» ni yaratishni talab qiladi.
Bu tizim prfoessor - muallimlik tarkibini, talaba yoshlar, hisoblash 
matematikasini, zamonaviy hisoblash texnikasini va ijtimoiy masalalarni 
hal qila olish imkoniyatini hisobga olgan holda yaratiladi. 
Monitoring – bu sotsiologik tadqiqotlarni o‗tkazish sotsiologik 
jarayonlar haqidagi axborotlarni doimiy foydalanishini ta'minlovchi 
tizimdir. Sotsiologik amalyotga bu tushuncha ekologiyadan kirib keldi. 
Ekologik tadqiqotlarda u atrof- muhitni uzluksiz nazorat qilishni bildiradi. 
Sotsiologik monitoring boshqaruv jarayonini sotsiologik ta'minotini 
sezilarli yaxshilaydi. 
Sotsiologik tadqiqotlar uyushtirilganda odatda ijtimoiy muhit holatini 
aks ettiruvchi zarurroq ko‗rsatkichlar aniqlanadi. So‗ngra takroriy 
tadqiqotlar usuli bilan me'yoriy va asosiy ko‗rsatkichlardan foydalanilgan 
holda uzluksiz ravishda dinamikada axborotni yig‗ib tahlil qilishni 
ta'minlaydigan sotsiologik o‗lchovlar olib boriladi. 
Tadqiq qilinayotgan tashkilotni bu xos ko‗rinishi nafaqat jamiyatni 
va kuzatilayotgan ob'ektni turli hayotda oliy axborot olishni yana jamiyat 
jarayonlari munosabatlarini va qonuniyatlarini ochib ham beradi.