Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan

PANTOMIMIKA
– bu gavda, qŏl, oyoq harakatidir.Ŏqituvchi darsda ŏquvchi 
ma’lumotlarini bayon qilar ekan, gavda holati orqali ma’lumotlarning obrazini chiza olsa, 
ŏquvchilar bundan zavqlanadilar, ichki his-tuyg’ulari, tashqi hissiyotlari bilan qŏshilib bo`tun 
borliq materiallar mazmunini ŏzlashtirishga qaratiladi. Gavdani rost to`tib yo`ra bilish, fikrlarini 
aniq va tŏliq bayon qila turib qŏl, boshni turli harakatlarda ifodalash ŏqituvchining ŏz bilimiga, 
kuchiga ishonchini bildiradi.Shuning uchun ŏqituvchi ŏquvchilar oldida ŏzini to`ta bilish xolatini 
tarbiyalash lozim. (oyoqlari 12-15 sm. kenglikda, bir oyoq sal oldinga so`rilgan holda turish). 
Ŏqituvchining jestlari ma’noli, ortiqcha harakatlardan xoli bŏlmog’i darkor.Masalan: keraksiz 
xollarda qŏllari bilan imo-ishoralar qilish, boshini uyoq-bo`yoqqa tashlash va h.k. Bunday 
xolatlar ŏquvchilarning g’ashini keltiradi va ŏquvchi predmetiga, ŏqituvchiga nisbatan 
ho`rmatsizlik his-tuyg’ularini uyg’otadi.
 
Ŏqituvchi sinfda yo`rgan paytida faqat oldin va orqaga yo`rishi tavsiya qilinadi.U yondan, 
bu yonga yo`rish ŏquvchilar fikrini bŏladi. Old tomonga yo`rayotganida ŏqituvchi muhim 
voqealarni bayon qilishi lozim, chunki bunda Ŏquvchilar ŏqituvchini bo`tun diqqatlari bilan 
eshitayotgan bŏladilar. Orqa tomonga qarab yo`rayotganda uncha ahamiyatga molik bŏlmagan 
fikrlar aytilsa ham bŏladi.Chunki bu vaqtda ŏquvchilar bir oz erkin holatda bŏladilar. 
Ŏqituvchining ŏz xatti-harakatini idora qilishi tizimida ŏz hissiy (psixik) holatini boshqara 
olishi muhim ahamiyatga ega.Ŏqituvchi ta’sir kŏrsatish vaqtida (darsda, darsdan tashqari 
mashg’ulotlar paytida, tarbiyaviy ishlar jarayonida) ŏz hissiyotini boshqara olishi, jiddiy bŏlishi, 
umidbaxshlik, hayrixohlik qayfiyatda bŏla olish qobiliyatlarga ega bŏlishi zarur. Bir adib 
aytganidek, «Tarbiyachi tashkil etishni, yo`rishni, hazillahishni, quvnoq, jahldor bŏlishini bilishi 
lozim, u ŏzini shunday to`tishi kerakki, uning har bir harakati tarbiyalasin» va ŏqitsin.Bunday 
malakaga ega bŏlgan pedagog ŏz-ŏzini nazorat qila oladi, kŏp yillik faoliyati davomida sog’lom 
asab tizimini ŏzida tarbiyalab asabiylahishdan, hissiy va aqliy zŏriqishlardan ŏzini saqlay oladi.
Ŏz xatti- harakatini, hissiy holatini nazorat qilishda pedagog ŏzida quyidagilarni 
shakllantirish lozim: 
•
hayrixohlik va optimizmni tarbiyalash: 
•
ŏz hulqini nazorat qilish, (musqo`l zŏriqishini, harakati, nutq tempi, nafas olishini tartibga 
solish): aoliyatni dam oldirish, ya’ni lirik, musiqaviy, yumoristik, jismoniy paŏzalarni yaratish:
•
ŏz-ŏziga salbiy ta’sir kŏrsatishdan (samovnushenie) h va k. 
Ŏqitish samaradorligini oshirish va ijobiy tarbiyaviy ta’sir kŏrsatish uchun ŏqituvchi 
aktyorlik va rejissyorlik malakalariga ham ega bŏlishi lozim. Xususan, adabiyot, rasm, tarix 
ŏqituvchilariga aktyorlik qobiliyati bŏlishi zarur. Ma’lum mavzular, obrazlar, tarixiy 
qaxramonlarni xarakterlayotganda aktyorlik, ŏquvchilarda ushbu xususiyatlarni tarbiyalashda esa 

---

53 
rejissyorlik malakalari zarur. Ular aytilganlardan tashqari ŏqituvchiga yoshlar bilan muomala 
qilishda tarbiyalanuvchi-ŏquvchilarning aql-idrokkina emas, balki ularning his-tuyg’ulariga ham 
ta’sir kŏrsatish, ularga olimga nisbatan hissiy- qadriyatli munosabatda bŏlish tajribasini tŏliq 
berishga yordamlashadi. 
Shunday qilib, ŏqituvchi yuqorida qayd etib ŏtilgan pedagogik texnika kŏnikmalarini 
ŏzida tarbiyalasa, u yoshlarni ŏqitish, tarbiyalash, ularni shaxs sifatida kamol toptirish sohasida 
muvaffaqiyatga erishadi. 
Yuqorida qayd qilib ŏtilgan kasbkorlik malakalari ŏqituvchining ŏquv va maxsus fanlar 
bŏyicha bilimlari, pedagogik mahoratni egallashga intilish, ŏz kasbiga qiziqish va bo`rch, hamda 
ma’suliyatni his qilish asosida egallanadi. Va ular yoshlarni ŏqitish, tarbiyalash, tashkil qilish, 
targ’ibot qilish, mustaqil bilim olish ishlariga yordam beradi. 
Maktabshunos olimlarning ta’kidlashicha, yuqorida qayd qilib va tasniflab ŏtilgan 
pedagogik texnika malakalarini yakka holda emas, bo`tun tarzda qŏllansa, ko`tilgan maqsadga 
erishiladi. 
Masalan, nutq texnikasini, his- tuyg’u, mimik, pantomimik malakalari bilan qŏshib 
olganda amalga oshirish bunda sŏz, gap ohangi, qarash, imo-ishora bilan, ko`tilmagan pedagogik 
vaziyatda osoyishtalik bilan aniq fikr yo`ritish, tahlil qilish qobiliyatiga asoslansa maqsadga 
muvofiq bŏladi. Bu xususiyatlar pedagogning individual psixik fiziologik fazilatlari asosida 
tarkib topadi. Individual pedagogik texnika ŏqituvchining yoshi, jinsi, mijozi, fe’l- atvori, sihat- 
salomatligi va anatomik- fiziologik xususiyatiga bog’liqdir. 
Shunday qilib, ŏqituvchi-tarbiyachi ŏzida yuqoridagi malakalarni tarbiyalasa, ularning 
mazmunini chuqo`r ŏzlashtirsa pedagogik texnikani egallashning imkoni bŏladi va u ŏqituvchini 
pedagogik mahorat sari etaqlaydi. 
Shu ŏrinda shuni alohida qayd etib ŏtish lozimki, ŏqituvchi pedagogik malakalarni 
egallab, uning ustasi bŏlishi uchun pedagogik texnikani egallash yŏllarini bilish kerak. Endi biz 
sizlar bilan pedagogik texnikani egallash yŏllarini kŏrib chiqamiz.