Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan

 
O‘qituvchi nutqining o‘ziga xos xususiyatlari
. 
O‘qituvchi nutqi ta’lim – tarbiya berishning 
asosidir. Shuning uchun ham mustakil O‘zbekistonning Har tomonlama barkamol, soglom, 
ma’naviy yetuk fukarolarini tarbiyalab yetkazishdek sharafli vazifa yuklangan. Har tomonlama 
yetuk soglom avlodni tarbiyalashda o‘qituvchining bilimi, dunyoqarashi, onggi, madaniyati 
nutqni belgilovchi vositalar xisoblanadi. 
O‘qituvchi o‘z faoliyatidagi juda ko`p ishni nutq orkali amalga oshiradi. O‘qituvchi 
faoliyatidagi Har Qanday dars va tarbiyaviy jarayon uning nutqi orkali amalga oshiriladi. Uning 
nutqi ilmiy va pedagogik mazmun kasb etadi. Shu sabali o‘qituvchi nutqi ilmiy – goyaviy 
jixatdan yuksak madaniyatli, ravon, yumshok, dilkash bulishi lozim. Har bir nutq bolalarning 
yosh xususiyatlarini, bilimi va tushunchalarini nazarda tutgan xolda to‘zilishi lozim. 
O‘qituvchi nutqi avvalo o‘quvchilarga akaratilgan yoki yunaltirilgan, undalma nutqdan 
iborat. Bunda o‘qituvchi gapirayotgan gaplarini o‘quvchi kay darajada qabul kilayotganligini 
xisobga oladi. O‘qituvchi o‘z nutqida xikoya qilib berishi, suxbat utkazishi va maktab 
leksiyasidan foydalanishi mumkin. O‘qituvchi gapirayotganida sinfda, bolalarning yuz – 
ko‘zlarida sodir bulayotgan o‘zgarishlarga e’tibor berib boradi. Shu sababli dars jarayonida 
ta’limiy maksadni ko‘zlab amalga oshiriladigang muloqotni o‘quv nutq faoliyati deb baxolash 
mumkin. 
O‘quv nutq faoliyati tabiiy nutq faoliyatidan quyidagilari bilan fark kiladi : 
Dars jarayonida o‘quvchilar tomonidan amalga oshiriladigan Har Qanday faoliyat 
o‘qituvchining rejasi buyicha utkaziladigan ta’limiy maksadlar bilan cheklangan faoliyatdir. Shu 
sababli nutq faoliyati uchun zarur bo`lgan ruhiy kechinmalar o‘qituvchi tomonidan turli ta’limiy 
usul va vositalar yordamida yuzaga keltiriladi. 
a)
Kullanilgan ta’limiy vositalar o‘quvchining ongiga tashkaridan ta’sir etishi 
muljallanganligi tufayli Har doim ham keraqli ruhiy kechinmani yuzaga keltira olmaydi. 
Natijada o‘quv nutq faoliyatini yulga kuyishda bir kator jiddiy qiyinchiliklar yuzaga keladi. 
b)
Aslida o‘quv nutq faoliyatining asosiy maksadi bilimlarni o‘zlashtirish, o‘qituvchi 
tomonidan o‘quvchilar e’tiborini kozonish. 
c)
Mashgulot jarayonida o‘quv nutq faoliyatini yuzaga keltiruvchi sabab o‘qituvchi 
tomonidan berilgan topshirigini bajarish, bilim, ko`nikmalarini egallash zaruriyatidir. 

---

63 
е) Darsdagi vaziyatga karab muloqot vaktini kancha davom etishini o‘qituvchining o‘zi 
belgilaydi.