So`z boshi

«Firdavs  ul-iqbol». 

Asarning oltita qo‘lyozma nusxasi mavjud bo‘lib, 

ulardan ikkitasi Sankt-Peterburgda, to‘rttasi esa O‘zbekiston FA Abu Rayhon 

Beruniy nomidagi SHarqshunoslik instituti xazinasida saqlanmokda. 

Ma’lumki, Xorazmda qo‘ng‘irotlar sulolasining hukmronligi Eltuzarxondan 

boshlangan. Xorazm tarixnavisligining boshlanishn ham ayni mana shu xon nomi 

bilan bog‘liq. U Shermuhammad Munisni o‘z huzuriga chorlab, Xorazm xonlari 

tarixini yozish vazifasini yuklaydi

17

. «Firdavs-ul-iqbol» asarining yozilishi ana shu 

tariqa boshlangan. Eltuzarxondan keyin davlat tepasiga kelgan Muhammad Rahim 

I ham Munisga asarni davom ettirishga buyuradi. Tarixchi olim Q.Munirovning 

yozishicha, «Munis Muhammad Rahim I hukmronligining ettinchi yili voqealariga 

kelganda, xon unga Mirxondning mashhur «Ravzat us-safo» nomli tarixiy asarini 

o‘zbek tiliga tarjima qilishni buyuradi. Munis bu asarning birinchi jildini o‘zbek 

tiliga tarjima qilib, ikkinchi jildiga o‘tganda, Muhammad Rahim I vafot etadi. 

Uning o‘rniga o‘g‘li Olloquli taxtga o‘tiradi. U ham Munisga kitob tarjimasini 

davom ettirishni topshiradi. Biroq Munis ikkinchi kitobni oxiriga etkaza olmay, 

1244 hijriy (melodiy 1829) yili vabo kasalligi tufayli to‘satdan vafot etadi. 

Olloqulixon hijriy 1255(melodiy 1840) yili Munisning shogirdi va yoshlikdan 

tarbiyasini olgan jiyani Muhammad Rizo Ogahiyni chaqirib, 1813 yil vokealarini 

bayon etish bilan uzilib qolgan «Firdavs-ul-iqbol»ni davom ettirishni buyuradi. 

Ogahiy Munis boshlagan «Firdavs-ul-iqbol»dagi 1813 yildan 1825 yilgacha 

bo‘lgan voqealar qismini yozadi. Shu tariqa, mazkur tarixiy asar avlodlar mulkiga 

aylanadi. 

«Firdavs-ul-iqbol» asari muqaddima, beshta asosiy bob va xotimadan tashkil 

topgan. 

I bob. Odam safiyullohdan Nuh alayhissalom avlodlarigacha bo‘lgan 

hodisalar bayoni. 

II bob. Yofasdan Qo‘ng‘irot sho’basigacha bo‘lgan mo‘g‘ul hukmronlari. 

III bob. Eltuzarxonning ota-onalari haqida. 

                                                

17

 Шермуҳаммад Мунис, Муҳаммадризо Огаҳий. Фирдавс ул-иқбол. – Тошкент: 2012. – Б. 15. 

 

---

 

35 

IV va V boblar  Eltuzarxonning tug‘ilishidan boshlab, uning xonlik davri, 

Muhammad Rahimxon hukmronligi va bu asarning yozilib yakunlanishigacha 

sodir bo‘lgan voqealar bayoni. 

Asar boblarining nomlanishiyoq unda turkiy xalqlar tarixiga oid qimmatli 

ma’lumotlar mavjudligidan darak berib turadi.